Anonimowi Alkoholicy i inne grupy 12 kroków

Anonimowi Alkoholicy (AA)

Początków idei samoorganizowania się alkoholików należałoby doszukiwać się w połowie wieku XIX, kiedy to w Stanach Zjednoczonych , w mieście Baltimore powstało Stowarzyszenie im. Jerzego Waszyngtona (Washingtonian Society – 1840 r.). Początkowo jego członkami byli wyłącznie alkoholicy, którzy próbowali sobie wzajemnie pomagać. Z czasem Stowarzyszenie podjęło dodatkowe działania, związane ze zmianą amerykańskich obyczajów w dziedzinie picia alkoholu, a niektórzy członkowie Stowarzyszenia zaczęli zajmować się również innymi problemami społecznymi oraz polityką (m.in. zaangażowali się w walkę o zniesienie niewolnictwa). W szeregach Stowarzyszenia coraz częściej można było spotkać działaczy politycznych i społecznych, zarówno alkoholików jak i niealkoholików. Wprawdzie w pewnym okresie liczba członków przekroczyła 100.000 osób, jednak ze względu na poszerzenie zakresu zainteresowań Stowarzyszenie utraciło wkrótce zdolność pomagania alkoholikom. To doświadczenie wykorzystane zostało później przez AA podczas tworzenia Tradycji Anonimowych Alkoholików (Tradycja 6: “Grupa AA nie powinna popierać, finansować ani użyczać nazwy AA żadnym pokrewnym ośrodkom ani jakimkolwiek przedsiębiorstwom, ażeby problemy finansowe, majątkowe lub sprawy ambicjonalne nie odrywały nas od głównego celu” i Tradycja 10: “Anonimowi Alkoholicy nie zajmują stanowiska wobec problemów spoza Wspólnoty, ażeby imię AA nie zostało uwikłane w publiczne polemiki”).

W ostatnich latach XIX wieku, za sprawą luterańskiego pastora z Pensylwanii – dr Franka Buchmana, powstała w Anglii “Chrześcijańska Wspólnota Pierwszych Wieków” (First Century Christian Fellowship). Z niej wyłoniła się w 1908 roku tzw. Grupa Oxfordzka, która postawiła sobie za cel odnowienie tego co, zdaniem jej członków, stanowiło podstawową istotę chrześcijaństwa z I wieku n.e. Na uwagę zasługuje fakt, że w Grupie tej obowiązywała m.in. zasada czterech absolutów tj. absolutnej uczciwości (w stosunku do siebie i innych, w słowach, czynach i myślach), absolutnej stałej gotowości do pomagania innym, absolutnej czystości (ciała, umysłu i zamierzeń) oraz absolutnej miłości (do Boga i do bliźniego, takiej jak do siebie samego). Część zasad obowiązujących w Grupach Oxfordzkich została w późniejszym czasie wykorzystana podczas tworzenia Programu Dwunastu Kroków Anonimowych Alkoholików. Warto wiedzieć, że ok. roku 1940 Grupy Oxfordzkie zmieniły nazwę na Re-Armament Movement (Ruch Moralnego Przezbrojenia, Ruch Ponownego Uzbrojenia Moralnego) i miejscami funkcjonują do dziś.

W Grupie Oxfordzkiej, w miejscowości Akron (Ohio, USA) spotkało się dwóch „beznadziejnych” alkoholików – makler giełdowy Bill W. (William Griffith Wilson 1895-1971) oraz chirurg dr Bob (Robert Halbrook Smith 1879-1950). Bill miał za sobą wiele pobytów w zakładach odwykowych (np. w latach 1933-1934 był hospitalizowany czterokrotnie) a dr Bob nie był już w stanie operować. Ich spotkanie dało początek Wspólnocie. Pierwszą kobieta, uczestniczką Wspólnoty była Marty Mann (1905-1980).

Za datę powstania Wspólnoty Anonimowych Alkoholików (AA) uznany został dzień 10 czerwca 1935 r. W lutym 1940 r. otwarte zostało w Nowym Jorku pierwsze biuro Światowej Służby AA, w którym na koniec 1941 roku zarejestrowanych już było 8 tysięcy członków . W 1953 r. Wspólnota AA liczyła ok. 5 tys. grup i ok. 111 tys. uczestników, a w 1988 r. prawie 1,7 miliona uczestników w ponad 83 tysiącach grup. W 2005 roku Wspólnota AA liczyła ponad 2 mln. uczestników, w ponad 100 000 grup w 150 krajach. Na konwencji AA w Cleveland, w 1955 roku Bill W. określił trzy, obowiązujące do dzisiaj, reguły uczestnictwa we Wspólnocie tj.: zdrowienie, służba i jedność.

Pewien obraz Wspólnoty dają, przeprowadzone w 2004 roku, randomizowane (oparte na przypadkowym doborze) badania, w których wzięło udział 7500 uczestników Wspólnoty AA (35% – kobiet i 65% – mężczyzn) z 714 grup w USA i Kanadzie. Porównanie z poprzednimi badaniami tego rodzaju, pozwala stwierdzić, że zwiększa się udział kobiet we Wspólnocie AA. Ponieważ w pierwszych badaniach, przeprowadzonych w 1968 roku stanowiły one jedynie 22% respondentów, a pierwszych kolejnych z 1996 roku – 33%. Średni wiek uczestników badania wynosił 48 lat. Osoby pozostające w związku małżeńskim stanowiły 38% respondentów, 29% – osoby stanu wolnego a 24% to osoby rozwiedzione. Badani uczestniczyli średnio w 2 mityngach AA w tygodniu. Średni okres abstynencji („trzeźwości”) badanych wynosił ponad 8 lat. 36% respondentów nie piło dłużej jak 10 lat, 14% – od 5 do 10 lat, 24% – rok do 5 lat, a 26% nie piło krócej jak jeden rok. 39% respondentów nawiązało kontakt z AA dzięki sugestiom profesjonalistów ochrony zdrowia (31% w placówkach terapeutycznych), kolejnych 31% – poprzez innego uczestnika Wspólnoty AA, 30% zgłosiło się po własnych przemyśleniach, 23% zostało namówionych przez kogoś z rodziny, a 11% skierowanych zostało do AA przez sąd. 78% respondentów ma w AA swojego sponsora, 77% poinformowało o uczestnictwie w AA swojego lekarza, 65% korzystało z pomocy profesjonalnej po przystąpieniu do AA, a 64 korzystało z takiej pomocy jeszcze przed przystąpieniem do AA.

Podstawowe pozycje literatury AA to tzw. Wielka Księga („Anonimowi Alkoholicy”), która doczekała się przekładu na 32 języki (dostępna jest także w alfabecie Braille’a), „Dwanaście Kroków i Dwanaście Tradycji” oraz „Życie w trzeźwości”. Od 1944 roku wydawane jest w Stanach Zjednoczonych pismo „Grapevine”, które od 1986 roku jest „międzynarodowym miesięcznikiem Anonimowych Alkoholików”. Jednym z pierwszych autorów pisujących do “Grapevine” był Bill W., który opublikował w nim ponad 150 artykułów. Od 1995 roku “Grapevine” wychodzi również w języku hiszpańskim i nosi tytuł “La Vina”. Polskim odpowiednikiem “Grapevine” jest “Zdrój” (w 1985 roku ukazał się pierwszy numer pisma “Ruch Animowych Alkoholików”, które połączyło się z powstałym rok póżniej biuletynem AA “Zdrój”) .

Warto też wiedzieć, że od 1997 roku dostępna jest w internecie, w trzech wersjach językowych (angielskiej, hiszpańskiej i francuskiej), oficjalna strona AA autoryzowana przez Biuro Usług Ogólnych AA w Nowym Jorku (www.alcoholics-anonymous.org). W styczniu 2000 roku uruchomiono, autoryzowaną przez Biuro Usług Ogólnych AA, stronę internetową polskiej Wspólnoty AA (www.anonimowi-alkoholicy.org.pl).

W Polsce, dwie pierwsze grupy AA powstały w Poznaniu w połowie lat 70; trzecia w Będzinie, a czwarta w Warszawie w 1980 roku. Obecnie spotyka się na terenie całego niemal kraju około 2000 grup Anonimowych Alkoholików, z tego w Warszawie i okolicach ok. 200. Od 1995 roku obsługą polskiej Wspólnoty AA zajmuje się Fundacja Biura Służby Krajowej AA w Polsce[1], z siedzibą w Warszawie. W Radzie Powierników, obok 13 alkoholików (Powierników klasy B) – przedstawicieli 13 Regionów są jeszcze Powiernicy klasy A – niealkoholicy[2].

Wprawdzie Wspólnota AA, zgodnie z 10 Tradycją „nie zajmuje stanowiska wobec problemów spoza Wspólnoty…”, jednak jej wpływ na życie publiczne okazał się istotny, bo:

• dzięki rozpowszechnieniu idei AA – Amerykańskie Towarzystwo Medyczne (American Medical Assotiation) przyznało alkoholizmowi status choroby,
• większość programów terapeutycznych wykorzystuje Program Dwunastu Kroków, a swoim pacjentom zaleca udział w spotkaniach AA i NA,
• skazani sądownie za jazdę po pijanemu mają nakaz uczestniczenia w spotkaniach AA,
• przy realizacji programów terapeutycznych zatrudnia się alkoholków trzeźwiejących poprzez Wspólnotę AA,
• programy szkolenia specjalistów uwzględniają znajomość Programu Dwunastu Kroków,
• powstało wiele innych grup samopomocowych uwzględniających Program dwunastu Kroków.

Program Dwunastu Kroków

Proponowany przez Wspólnotę AA program zdrowienia wyłożony jest w Dwunastu Krokach. Zachowaniu jedności Wspólnoty służy Dwanaście Tradycji. Podstawowe informacje na temat Wspólnoty zawiera Preambuła AA:

“Anonimowi Alkoholicy są wspólnotą mężczyzn i kobiet, którzy dzielą się nawzajem swoim doświadczeniem, siłą i nadzieją, aby rozwiązać swój wspólny problem i innym pomagać w wyzdrowieniu z alkoholizmu. Jedynym warunkiem uczestnictwa jest chęć zaprzestania picia. Nie ma w AA żadnych składek ani opłat, jesteśmy samowystarczalni poprzez własne, dobrowolne datki. Wspólnota AA nie jest związana z żadną sektą, wyznaniem, partią organizacją lub instytucją; nie angażuje się w żadne publiczne polemiki; nie zajmuje stanowiska w jakichkolwiek sporach.

Naszym najważniejszym celem jest pozostawać trzeźwym i pomagać innym alkoholikom w osiągnięciu trzeźwości”.

Powierzchowne zapoznanie się z treścią “Dwunastu Kroków” może nasunąć niektórym osobom podejrzenie, że jest ona podstępnie wciągana do jakiejś organizacji czy sekty religijnej. Tak mogą myśleć jedynie te osoby, które nie dostrzegły, że od uczestników Wspólnoty nie jest wymagana akceptacja jakiejś jednolitej koncepcji Boga (“Siły Większej od nas samych”). Po bliższym przyjrzeniu się łatwo zauważyć, że każdy może dokonać wyboru Boga “jakkolwiek Go pojmuje” i nikt spośród pozostałych uczestników Wspólnoty nie ma prawa niczego w tej kwestii narzucić. Jeden ze współzałożycieli AA – Bill W., w książce zatytułowanej “AA osiąga dojrzałość” wyjaśnił tę kwestię pisząc m.in. : “…ateistom i agnostykom powiedz dobitnie, że nie muszą przyjmować naszego pojmowania Boga. Niech zamiast Boga, przyjmą jakąś sensowną, własną prawdę. Najważniejsze, aby oni wszyscy uwierzyli, że istnieje jakakolwiek siła większa od nich samych…”

Bliższe i bardziej szczegółowe zaznajomienie się z Programem Dwunastu Kroków (tu pozostawiona jest „stara” wersja), znajomość literatury z nim związanej a szczególnie osobisty udział w otwartych bądź zamkniętych spotkaniach (mityngach) grup AA, pozwalają stwierdzić, że proponowany program dostępny jest praktycznie dla każdego alkoholika (bez względu na jego wiek, wykształcenie status społeczny czy wyznawaną religię). Program ułatwia uzyskanie wglądu w istotę uzależnienia oraz w samego siebie, umożliwia analizę swoich kontaktów interpersonalnych, wspiera w poznawaniu i wzbogacaniu potencjalnych możliwości własnego rozwoju oraz daje wskazówki, w jaki sposób można osiągnąć trzeźwość. Trzeźwość rozumiana jest w AA znacznie szerzej niż sama abstynencja, ponieważ obejmuje ona również zmieniony sposób myślenia, odczuwania siebie i innych oraz dojrzałe a więc „trzeźwe” funkcjonowanie w życiu.

Cele sformułowane w „Dwunastu Krokach” realizowane są przez poszczególnych członków grup w sposób indywidualny i często odmienny, a „Kroki” proponują jedynie kolejność przeprowadzania analizy własnych doświadczeń i dokonywania zmian.

Przyglądając się uważnie treści poszczególnych kroków łatwo jest stwierdzić, że Krok Pierwszy („Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem„) jest początkiem wszelkich działań prowadzących do zaprzestania picia. Mówi o potrzebie uznania swojej własnej bezsilności wobec alkoholu oraz o konieczności, bez której nie może rozpocząć się proces zdrowienia. Prowadzi do zmiany obrazu samego siebie z osoby panującej nad swoim piciem na osobę, która tego nie potrafi. Alkoholik uświadamia sobie, że utrata kontroli nad alkoholem jest faktem ponieważ ma bardzo poważne konsekwencje dla jego życia, bowiem jest źródłem wielu przykrych i bolesnych doświadczeń. Akceptacja bezsilności pociąga za sobą poddanie się i nie podejmowanie „walki” z alkoholem.

Ponieważ doświadczenie, oparte na wielu próbach samotnego poradzenia sobie z problemem alkoholowym uczy, że powrót do zdrowia bez wsparcia z zewnątrz nie jest możliwy, konieczne jest znalezienie Siły Wyższej, która mogłaby w tym pomóc (Krok Drugi – „Uznaliśmy, że Siła Większa od nas samych może przywrócić nam zdrowie„). Krok ten wywołuje często sprzeciw, bowiem wydaje się być sprzeczny z poczuciem dumy alkoholika. Dla wielu alkoholików wiara w moc sprawczą tej „Siły” jest sprzeczna z poczuciem własnych możliwości kontrolowania wydarzeń i poczuciem omnipotencji. Innym Siła Wyższa kojarzy się jednoznacznie z religią i Panem Bogiem, z którym są od lat skłóceni. Jednak uznanie i akceptacja swoich ograniczeń dają w efekcie poczucie mocy i siłę do dalszego zdrowienia. Krok ten prowadzi do pomniejszania swojego „Ja”, bowiem wiary w „Siłę Większą” nie można pogodzić z poczuciem własnej wspaniałości, wszechmocy i samowystarczalności. Oparcie w „Sile Większej” realizowane jest poprzez uznanie zarówno istnienia Boga („jakkolwiek go rozumiem ) jak i uznanie potrzeby korzystania z pomocy drugiego człowieka (terapeuty, współmałżonka, sponsora w AA ) bądź grupy ludzi. Krok Drugi umożliwia więc alkoholikowi usunięcie się z „centrum wszechświata” i uwolnienie od związanych z tym i przytłaczających go „obowiązków „.

Kolejnym działaniem musi być wyrażenie zgody na skorzystanie z tej pomocy (Krok Trzeci – „Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy”). Jest to działanie przełomowe określane jednocześnie jest jako „krok akcji”, ponieważ polega na podjęciu działań ograniczających własną wolę i poczucie siły. Działanie to jest bardzo trudne, nie tylko dla alkoholika, bowiem wymaga, żeby się poddać i zaufać. W chwilach trudnych, wsparciem dla osób realizujących ten Krok mogą być słowa „Modlitwy o Pogodę Ducha „, zapożyczonej przez AA od rzymskiego cesarza Marka Aureliusza:

„Boże użycz mi Pogody Ducha,

abym godził się z tym czego nie mogę zmienić,

odwagi,abym zmieniał to co zmienić mogę

i mądrości, abym umiał odróżniać jedno od drugiego”

Następną czynnością powinno być przeprowadzenie analizy sytuacji powodujących lęk i poczucie winy oraz sporządzenie listy osób, do których żywiło się lub żywi nadal urazę (Krok Czwarty – „Zrobiliśmy gruntowny i odważny obrachunek moralny”). Krok ten uczy jak można patrzeć na siebie w sposób uczciwy, bez zakłamania, jak zauważać zarówno własne wady i błędy jak i zalety oraz pozytywne dokonania. Pozwala też uświadomić sobie przyczyny dotychczasowych nieszczęść. Rzetelna i sumienna analiza („obrachunek moralny”, a właściwie to obrachunek osobisty – przyp. autora) umożliwia prawidłową diagnozę sytuacji, a to z kolei pozwala na podjęcie działań zmierzających do osiągnięcia oczekiwanych zmian. Dokonanie „obrachunku” przynosi wielu osobom ulgę, pomaga w odzyskiwaniu zaufania do siebie i może być początkiem procesu weryfikowania własnej samooceny.

Kolejny ruch, to podzielenie się swoimi problemami z Siłą Wyższą i innymi ludźmi, a więc uwolnienie się od poczucia samotności i szansa na uzyskanie przebaczenia (Krok Piąty – „Wyznaliśmy Bogu i drugiemu człowiekowi istotę naszych błędów”). Krok ten porównywany jest ze spowiedzią, uwalnia człowieka od poczucia samotności i izolacji, uwalnia od ciężaru skrywanych przez lata tajemnic osobistych, umożliwia uzyskanie przebaczenia ze strony drugiego człowieka i tym samym pozwala wybaczyć samemu sobie, uczy pokory, szczerości i uczciwości. Pozbycie się poczucia izolacji i poczucia winy oraz uzyskanie bardziej realistycznego obrazu siebie – to kolejne działania na drodze do osiągnięcia stanu wewnętrznego spokoju umożliwiającego dalsze zdrowienie.

Krok Szósty („Staliśmy się całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich wad charakteru”) proponuje przyjęcie postawy gotowości do kontynuacji zmian zapoczątkowanych w poprzednich Krokach. Gotowość do pozbycia się wszystkich słabości jest dążeniem do doskonałości. Doskonałość jest jednak celem, którego osiągnięcie nie jest dla większości ludzi możliwe. Możliwe jest natomiast, dążenie w tym kierunku poprzez stałe doskonalenie siebie.

Krok Siódmy („Zwróciliśmy się do Niego w pokorze, aby usunął nasze braki”) jest ugruntowaniem postawy całkowitej kapitulacji, która była budowana w poprzednich Krokach. W oparciu o więź ze swoją „Siła Wyższą” budowana jest w ten sposób postawa gotowości do dalszego doskonalenia siebie i usuwania egocentryzmu. Krok ten kładzie szczególny nacisk na konieczność pokory (nie mylić z upokorzeniem) i uczy stosowania jej w życiu. Doświadczenie mówi bowiem, że żaden alkoholik, nie jest w stanie utrzymać się w trzeźwości bez stosowania pokory.

Kolejne dwa kroki tj. Krok Ósmy („Zrobiliśmy listę osób, które skrzywdziliśmy i staliśmy się gotowi zadośćuczynić im wszystkim” ) oraz Krok Dziewiąty („Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to możliwe, za wyjątkiem przypadków, gdy zraniłoby to ich lub innych”) są Krokami konkretnych działań porządkujących stosunki z innymi ludźmi oraz uczą harmonijnego współżycia z innymi. Zalecają one wykonanie ogromnej pracy w sferze emocjonalnej, bez której niemożliwa jest zmiana własnych zachowań oraz relacji z innymi ludźmi. Przygotowanie listy skrzywdzonych osób oraz chociaż częściowe zadośćuczynienie im, umożliwiają naprawę wyrządzonego w okresie picia zła, ostatecznie uwolnienie się od poczucia winy oraz pogodzenie się z konsekwencjami wynikającymi z wyrządzonych w przeszłości krzywd.

Krok Ósmy dopinguje więc do przyjrzenia się kontaktom z ludźmi, a Dziewiąty do poniesienia konsekwencji swoich działań i do nauki nowych zachowań. Dokonanie tego, podobnie jak w procesie psychoterapii, umożliwia dalszą kontynuację procesu zdrowienia.

Krok Dziesiąty („Prowadziliśmy nadal obrachunek moralny z miejsca przyznając się do popełnionych błędów”) jest kontynuacją Kroku Czwartego. Uczy codziennego prowadzenia bilansu zdarzeń, dostrzegania zarówno dobrych uczynków jak i własnych słabości, przyznawania się do nich oraz naprawiania ich „na bieżąco”. Zabezpiecza więc przed cofnięciem się do tych dawnych postaw i zachowań, które mogłyby zatrzymać proces zdrowienia i spowodować powrót do picia. Pomaga tez w lepszym rozumieniu swoich stanów emocjonalnych oraz motywów swojego postępowania.

Krok Jedenasty („Dążyliśmy poprzez modlitwę i medytację do coraz doskonalszej więzi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, prosząc jedynie o poznanie Jego woli wobec nas oraz o siłę do jej spełnienia”) nacisk na przemianę duchową, zachęca do poszukiwania spokoju i harmonii z otaczającym światem poprzez modlitwę i medytację. Po raz kolejny ugruntowuje pokorę i dokonaną wcześniej kapitulację.

Krok Dwunasty („Przebudzeni duchowo w rezultacie tych Kroków, staraliśmy się nieść posłanie innym alkoholikom i stosować te zasady we wszystkich naszych poczynaniach”) dopinguje do działania tych wszystkich, którzy dążąc do trzeźwości zaczęli żyć „po nowemu”. Uświadamia, że jest to dobry sposób na utrwalanie własnych osiągnięć, że dla zachowania większości z nich konieczne jest przekazywanie własnych doświadczeń innym oraz, że pomagając innym pomaga się sobie. „Niesienie posłania”, poprzez pomaganie innym, daje ogromną satysfakcję, a jednocześnie buduje szacunek dla siebie samego. Bez tego, alkoholik nie jest w stanie pokonywać skutecznie kolejnych etapów na drodze do pełnej trzeźwości.

Podsumowując powyższe łatwo jest stwierdzić, że Krok Pierwszy prowadzi do zmiany obrazu samego siebie z osoby, która panuje nad swoim piciem na osobę, która tego nie potrafi. Ponieważ doświadczenie, oparte na wielu próbach samotnego poradzenia sobie z problemem alkoholowym uczy, że powrót do zdrowia bez wsparcia z zewnątrz nie jest możliwy, wobec tego konieczne jest znalezienie Siły Wyższej, która mogłaby w tym pomóc (Krok Drugi). Kolejnym działaniem musi być wyrażenie zgody na skorzystanie z jej pomocy (Krok Trzeci). Następne czynności to przeprowadzenie analizy sytuacji powodujących lęk i poczucie winy oraz sporządzenie listy osób, do których żywiło się lub żywi nadal urazę (Krok Czwarty). Kolejny ruch to podzielenie się swoimi problemami z Siłą Wyższą i innymi ludźmi, a więc uwolnienie się od poczucia samotności i szansa na uzyskanie przebaczenia (Krok Piąty). Po odpowiednim przygotowaniu (Krok Szósty) następuje zwrócenie się do Siły Wyższej z prośbą o pomoc w dokonywaniu zmian (Krok Siódmy). Przygotowanie listy skrzywdzonych osób (Krok Ósmy) umożliwia naprawianie i wymazywanie wyrządzonych krzywd (Krok Dziewiąty). Krok Dziesiąty to zalecenie systematycznego powtarzania Kroków Czwartego i Piątego w celu zachowania równowagi emocjonalnej zabezpieczającej kontynuację procesu zdrowienia. Podczas przerabiania Jedenastego Kroku następuje ugruntowanie, zapoczątkowanego w Trzecim Kroku, postanowienia o korzystaniu z pomocy Siły Wyższej. Krok Dwunasty jest ukoronowaniem prowadzonych działań, mówi o radości życia i dawaniu, bez oczekiwania czegokolwiek w zamian.

Program Dwunastu Kroków Anonimowych Alkoholików wyznacza więc kierunek i etapy procesu zmiany. Jego realizacja wymaga wielu lat pracy i ogromnego wysiłku, a przebieg zmian jest bardzo zbliżony do dynamiki procesu psychoterapii i, podobnie jak ona, umożliwia usunięcie środkami psychologicznymi objawów choroby oraz uzyskanie korzystnych zmian w stanie zdrowia i zachowaniu. O jego atrakcyjności decyduje przede wszystkim to, że udało się w nim połączyć kilka pozornie sprzecznych elementów:

• demokratyczny model organizacyjny z rytualnym przestrzeganiem programu;
• akceptację bezsilności z silnym wymogiem aktywnej odpowiedzialności i zaangażowania w proces zmiany;
• nacisk na duchowość i głęboki podtekst religijny z odrzuceniem dogmatyzmu religijnego;
• podkreślenie znaczenia odwiecznych wartości (troskę o innych, wspólnotę, dawanie) z nowoczesną otwartością i akceptacją;
• model chorobowy, wykluczający wyzdrowienie z obiecującą szansą zdobycia panowania nad chorobą.

Porównując Program Dwunastu Kroków do cech terapii grupowej wg Yaloma można stwierdzić, że Program ten charakteryzuje:

– nadzieja – uzyskuje się ją poprze obcowanie z innymi niepijącymi alkoholikami, którzy pokazują, że poradzenie sobie z problemem jest możliwe;

– uniwersalność – dzięki wymianie doświadczeń związanych z alkoholem;

– informacja – poprzez udział w różnotematycznych mityngach i nieformalnych rozmowach, czytaniu literatury;

– naśladownictwo – dzięki powtarzalności tekstów i rytuałów AA;

– uczenie się – dotyczy poznawania swojej choroby, obcowania z innymi ludźmi, poznawania sposobów utrzymywania trzeźwości;

– katharsis[3] – AA daje możliwość jej przeżycia

– spójność – dzięki utożsamianiu się z doświadczeniami innych, angażowaniu się w mniej formalne aspekty mityngów AA.

 

Bardzo często podkreślany jest duchowy charakter Programu Dwunastu Kroków. Zdaniem prof. Edgara Nace, psychiatry z Dallas (USA), duchowy aspekt programu AA można rozpatrywać jako szereg nakładających się na siebie wątków:

• Chodzi tu o zerwanie okowów – wolność od przymusu picia. Doświadczenie uwolnienia jest silnym i dobroczynnym przeżyciem dla alkoholika i wydaje się przychodzić w sposób naturalny, tak jakby było ofiarowane, a nie wypracowane.
• Wdzięczność. Wdzięczność może wypływać z uczucia uwolnienia i wiąże się z uświadomieniem sobie wartości tego, co mamy, na przykład daru życia. Jak twierdzi Kurtz, w języku angielskim słowa „think” (myśleć) i „thank” (dziękować) mają wspólne pochodzenie. Myślenie prowadzi do przypominania sobie (np. kiedy spiker w AA opowiada swoją historię), a dzięki przypominaniu można przeżywać np. wdzięczność za to, że jest się trzeźwym (postawa dziękczynna).
• Pokora wyraża postawę, w której czyjeś ograniczenie jest możliwe do przyjęcia, jest po prostu ludzkie. Świadomość własnej bezsilności wobec alkoholu prowadzi do pokory.
• Tolerancja wobec różnic i ograniczeń przynosi pogodę ducha często odczuwaną i artykułowaną przez uczestników Wspólnoty AA.

 

Zdaniem Ernesta Kurtza (przodkowie nosili nazwisko Kurzajewski), autora książki „Not-God: A history of Alcoholics Anonymous” fundamentem, na którym opiera się AA jest „wzajemna uczciwość w otwartym przyznawaniu się do wspólnej słabości”.

Na uwagę zasługuje jeszcze fakt, że Program Dwunastu Kroków, po dokonaniu drobnych adaptacji, znalazł szerokie zastosowanie w wielu innych grupach samopomocowych (ok. 200). Na świecie spotykają się m.in. grupy Anonimowych Narkomanów (Narcotics Anonymous – od 1947 r.), Anonimowych Hazardzistów (Gamblers Anonymous – od 1957 r.), Anonimowych Żarłoków/Obżartuchów (Overeaters Anonymous – od 1960 r.), Anonimowych Osób z Problemami Emocjonalnymi (Emotions Anonymous – od 1971 r.), Anonimowych Dłużników (Debtors Anonymous – od 1968 r.), Anonimowych Lekomanów (Pills Anonymous – od 1975 r.), Anonimowych Kokainistów (Cocaine Anonymous – od 1982 r.), Anonimowych Pracoholików (Workaholics Anonymous – od 1983 r.), Anonimowych Nikotynistów (Nicotine Anonymous – od 1985 r.), Anonimowych Osób Chorych na Raka (Cancer Anonymous – od 1987 r.) czy chorych na cukrzycą (Diabetics Anonymous – od 1990 r. Istnieją również grupy samopomocowe dla osób cierpiących na fobie (Phobies Anonymous), dla chorych na depresję (Depressed Anonymous), na schizofrenię (Schizofrenics Anonymous) a także dla osób z tzw. podwójną diagnozą (Dual Disorders Anonymous – od 1982 r.).

Wspólnotę Anonimowych Schizofreników założyła na przykład mieszkająca w rejonie Detroit (USA) Joanne Verbanic, która pierwszy epizod psychotyczny miała w 25 roku życia, a później była w przeciągu 30 lat 10-krotnie hospitalizowana w szpitalach psychiatrycznych.

Osoby, które żyją w przewlekłym stresie, w stałym zamieszaniu i podnieceniu mogą korzystać z pomocy Adrenaline Addicts Anonymous czyli anonimowych osób, które są uzależnione od własnej adrenaliny, produkowanej przez organizm w stanach stresu. Adrenalina traktowana jest przez nich jako wewnętrzna substancja psychoaktywna. Spotykane są również grupy anonimowych astmatyków, migrenowców, skazańców, recydywistów, rodziców pomordowanych dzieci, osób z kłopotami małżeńskimi, a nawet Anonimowych Liberałów (Liberals Anonymous), Anonimowych Bałaganiarzy (Clutterers Anonymous, Messies Anonymous) czy anonimowych osób uzależnionych od oglądania taśm video oraz płyt DVD. Aby obraz był bardziej pełny należy wspomnieć jeszcze o ARTS Anonymous (Artists Recovering through the Twelve Steps) czyli grupach samopomocowych dla artystów zdrowiejących w oparciu o Program Dwunastu Kroków. W grupach tych spotykają się poeci, malarze, muzycy, wokaliści, kompozytorzy i inni artyści, którzy mają problemy z tworzeniem i kreatywnością. Na świecie istnieją, oparte na Programie AA, grupy dla uzależnionych z określonych profesji np. Anesthetics in Recovery (Anestezjolodzy Powracający z Uzależnienia), liczące ponad 5 tys. członków – International Doctors in AA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Lekarzy Należących do AA – od 1949 roku) oraz International Lawyers in Alcoholics Anonymous (Międzynarodowe Stowarzyszenie Prawników Należących do AA – od 1975 roku). Fakty te świadczą jednoznacznie o uniwersalności i popularności Programu Dwunastu Kroków.

Również w Polsce, Wspólnota Anonimowych Alkoholików przyczyniła się wydatnie do zmiany postaw społecznych wobec alkoholizmu i alkoholików oraz do zmiany oblicza lecznictwa odwykowego. Większość placówek terapii uzależnień, czasami bezwiednie, stosuje w swojej pracy elementy tzw. modelu Minnesota, który w podejściu do alkoholizmu i jego leczenia wykorzystuje filozofię AA, a stosowane w terapii materiały do „samopoznania” to nic innego jak tylko polska adaptacja przewodników do pracy nad Krokami AA. Z kolei zdrowiejący w oparciu o ten Program alkoholicy, po przejściu profesjonalnego szkolenia coraz częściej podejmują pracę w placówkach lecznictwa odwykowego w charakterze terapeutów uzależnień. Powstają też u nas kolejne wspólnoty samopomocowe ułatwiające rozwiązywaniu problemów, w oparciu o Program Dwunastu Kroków (np. Anonimowi Żarłocy, Anonimowi Nikotyniści, Anonimowi Depresyjni, Anonimowi Erotomani) .

Zachowaniu jedności Wspólnoty służy Dwanaście Tradycji („stara” wersja):

1. Nasze wspólne dobro powinno być najważniejsze; wyzdrowienie każdego z nas zależy bowiem od jedności Anonimowych Alkoholików.
2. Jedynym i najważniejszym autorytetem w naszej Wspólnocie jest miłujący Bóg, jakkolwiek może się On wyrażać w sumieniu każdej grupy. Nasi przewodnicy są tylko zaufanymi sługami, oni nami nie rządzą.
3. Jedynym warunkiem przynależności do AA jest pragnienie zaprzestania picia.
4. Każda grupa powinna być niezależna we wszystkich sprawach, za wyjątkiem tych spraw, które dotyczą innych grup lub AA jako całości.
5. Każda grupa ma jeden główny cel: nieść posłanie alkoholikowi, który wciąż cierpi.
6. Grupa AA nigdy nie powinna popierać, finansować ani użyczać nazwy AA żadnym pokrewnym ośrodkom ani jakimkolwiek przedsiębiorstwom, ażeby problemy finansowe, majątkowe lub sprawy ambicjonalne nie odrywały nas od głównego celu.
7. Każda grupa AA powinna być samowystarczalna i nie powinna przyjmować dotacji z zewnątrz.
8. Działalność we wspólnocie AA powinna zawsze pozostać honorowa; dopuszcza się jednak zatrudnianie niezbędnych pracowników w służbach AA.
9. Anonimowi Alkoholicy nie powinni nigdy stać się organizacją; dopuszcza się jednak tworzenie służb i komisji bezpośrednio odpowiedzialnych wobec tych, którym służą.
10. Anonimowi Alkoholicy nie zajmują stanowiska wobec problemów spoza ich Wspólnoty, żeby imię AA nie zostało uwikłane w publiczne polemiki.
11. Nasze oddziaływanie na zewnątrz opiera się na przyciąganiu, a nie na reklamowaniu; musimy zawsze zachowywać osobistą anonimowość wobec prasy, radia i filmu.
12. Anonimowość stanowi duchową podstawę wszystkich naszych tradycji, przypominając nam zawsze o pierwszeństwie zasad przed osobistymi ambicjami.

Dwanaście Koncepcji to zaproponowane w 1962 r. przez Billa W. sugestie dla służb światowych Anonimowych Alkoholików.

Wśród uczestników Wspólnoty krąży jeszcze „Dwanaście Obietnic”, które wprawdzie nie należą do klasycznej literatury AA, jednak pozwalają nowicjuszowi zorientować się, na co może liczyć przystępując do Wspólnoty. Oto one:

1. Jeśli ten etap naszego rozwoju przychodzi nam z wielkim trudem,to już w połowie drogi zadziwia nas osiągnięte rezultaty.
2. Poznamy nowa wolność i nowe szczęście.
3. Nie będziemy żałować przeszłości ani zatrzaskiwać za nią drzwi.
4. Pojmiemy sens słów „pogoda ducha” i zaznamy spokoju.
5. Bez względu na to, jak nisko upadliśmy, dostrzeżemy, że i z naszego doświadczenia mogą skorzystać inni.
6. Zniknie uczucie bezużyteczności i pokusa rozczulani się nad sobą.
7. Bardziej niż sobą zainteresujemy się bliźnimi.
8. Zniknie egoizm.
9. Zmieni się nasz cały stosunek do życia.
10. Opuści nas strach przed ludźmi i niepewnością materialna.
11. Znajdziemy intuicyjnie sposób postępowania w sytuacjach, których dotąd nie umieliśmy rozwiązać.
12. Nagle zaczniemy pojmować,ze Boga czyni dla nas to, czego sami dla siebie nie byliśmy w stanie uczynić.

Czy to są obietnice bez pokrycia? Sądzimy, że nie. Urzeczywistniają się czasem szybko, czasem wolniej, ale zawsze materializują się, gdy nad nimi pracujemy.

 

Al-Anon

W połowie lat 40, za przykładem dynamicznie rozwijającej się Wspólnoty Anonimowych Alkoholików, powstały w Stanach Zjednoczonych Kluby Rodzinne (Family Clubs) dla osób, które miały w rodzinie kogoś z problemem alkoholowym. W końcu lat 40 pojawiły się grupy Żon Niealkoholiczek (Non – Alcoholc Wives), Anonimowych Niealkoholików (Non-Alcoholics Anonymous), żon Anonimowych Alkoholików (AA. Wives) oraz „Oddziały Posiłkowe” AA (AA Auxiliaries). W 1951 roku 87 rodzin zgłosiło się do Zarządu Anonimowych Alkoholików z prośbą o przyjęcie ich do swego grona. Ponieważ Zarząd nie wyraził na to zgody, powołano Komitet Informacji Domowej (Clearing House Committee) z siedzibą w Nowym Jorku, który wkrótce przyjął nazwę Rodzinne Grupy Al-Anon. W 1954 roku zarejestrowano Zarząd Główny a w 1955 r. opublikowana została książka “Rodzinne Grupy Al-Anon. Poradnik dla rodzin dotkniętych alkoholizmem”. Istotną rolę w utworzeniu Al-Anon odegrała m.in. Lois W. – żona współzałożyciela Wspólnoty AA, Billa W. W 1961 roku odbył się pierwszy światowy Zjazd Al-Anon.

Program Al-Anon jest adaptacją programu Anonimowych Alkoholików i wykorzystuje również Dwanaście Kroków i Dwanaście Tradycji. Ta forma samopomocy istnieje w Polsce od 1980 r., kiedy to w Poznaniu powstała grupa “Ariadna”. Na koniec roku 1999 liczba grup Al-Anon w Polsce wynosiła ponad 400. W Stanach Zjednoczonych spotykają się także grupy Anonimowych Współuzależnionych (C.O.D.A.). Charakter i program tych grup jest zbliżony do Al-Anon.

Wzorem Grup Rodzinnych Al-Anon spotykają się, oparte na tym samym programie, grupy Nar-Anon (bliscy narkomanów), Gam-Anon (bliscy hazardzistów), Work-Anon (bliscy pracoholików), Anonimowych Współuzależnionych, a także grupy HESHE Anonymous (Helping Everyone Share Healthy Emotions tzn. Pomagający Każdemu Przeżywać Zdrowe Emocje).

Alateen, Alatot i DDA

Grupy Alateen przeznaczone są dla “nastolatków”, czyli dla dzieci i młodzieży do lat 18 “na których życie wpłynął alkoholizm któregoś z rodziców lub innej, bliskiej osoby”. Wspólnota powstała w USA w 1957 r.. Założycielem jej był, mieszkający w Pasadenie (California), chłopiec imieniem Bob, którego ojciec był uczestnikiem Wspólnoty AA a matka uczestniczką Al-Anon. W 1971 r. Wspólnota Alateen liczyła 800 grup. W 1973 r. opublikowana została jej pierwsza pozycja książkowa pt. “Alateen – nadzieja dla dzieci alkoholików”. Na świecie spotyka się obecnie ponad 3 tys. grup Alateen, natomiast w Polsce, na koniec roku 1999 było ich ponad 60.

Dzieci alkoholików w wieku 7-8 do 12 lat mogą spotykać się w, opartych na Programie Dwunastu Kroków, grupach o nazwach Alatot, Alakid i Preteen Alateen.

W Kalifornii (USA), pod koniec 1976 lub na początku roku 1977, grupa kilku młodych ludzi uczestniczących w spotkaniach Alateen, którzy przestali być „nastolatkami” zaczęła odwiedzać spotkania grup Alanon. Wkrótce zorientowali się, że mają nieco inne problemy niż pozostali uczestnicy spotkać Alanon. Utworzyli wówczas nową grupę o nazwie „Nadzieja dla Dorosłych Dzieci Alkoholików” (Hope for Adoult Children of Alcoholics). Nieco później powstała druga grupa o nazwie „Generation”. W 1978 lub 1979 roku dokonano adaptacji zapożyczonych od AA 12 Kroków i 12 Tradycji. W ten sposób powstała Wspólnota Dorosłych Dzieci Alkoholików, która na koniec lat 90 liczyła ok. 1500 grup. W 1979 roku, dzięki opublikowanym w „Newsweek’u” artykułom Claudii Black, Stefanii Brown i Sharon Wegscheider, problemy dorosłych dzieci alkoholików ujrzały światło dzienne.

Grupy Dorosłych Dzieci Alkoholików funkcjonują również na terenie Polski, a w placówkach leczących uzależnienia spotykamy również profesjonalne programy terapeutyczne dla tych osób.

 

1. Fundatorami, na prośbę Służby Krajowej AA, została psycholog – mgr Maria Matuszewska z Poznania oraz lekarz – dr n. med. Bohdan T. Woronowicz z Warszawy.

2. Na pierwszego Powiernika Klasy A wybrano dr. n. med. Bohdana T. Woronowicza.

3. Katharsis to poczucie „oczyszczenia”, ujawnienie nieświadomych  przeżyć o charakterze urazowym i usunięcie związanego z nimi napięcia emocjonalnego w procesie psychoterapii.

 wróć