Jeszcze nie tak dawno półki sklepowe świeciły pustkami a w kolejce po meble trzeba było stać kilka dni i nocy. Dzisiaj jest odwrotnie. To producenci i sprzedawcy zabiegają o klienta, któremu starają się „wcisnąć” swoje produkty na „niezwykle atrakcyjnych” warunkach. Dla niektórych klientów dokonywanie zakupów staje się formą relaksu, a niekiedy nawet psychicznym przymusem. Ponieważ nie ma jeszcze jednej obowiązującej definicji kupnoholizmu, pozwalam sobie zaproponować następującą:
Kupnoholizm jest to stan psychiczny charakteryzujący się przede wszystkim wewnętrznym przymusem (silną potrzebą, trudną do odparcia chęcią) dokonywania zakupów, przymusem myślenia o nich oraz poczuciem dyskomfortu (złego samopoczucia, rozdrażnienia, złości, agresji itp.) w sytuacjach, kiedy realizowanie ich jest utrudnione lub niemożliwe. Dokonywanie zakupów jest często poprzedzone stanem silnego napięcia i niepokoju, które ustępują w trakcie zakupu i zaraz po jego dokonaniu. To zachowanie utrwala się po wielokrotnym jego powtarzaniu, przedkładane jest ponad inne zajęcia i zachowania oraz wykonywane jest pomimo szkodliwych następstw. Charakterystyczne są nieudane próby kontrolowania lub zaprzestania.
dr med. Bohdan T. Woronowicz
Kompulsywne kupowanie (kupnoholizm, zakupoholizm) jest także definiowane jako przewlekłe, nawracające wydatkowanie pieniędzy, które prowadzi do negatywnych wydarzeń lub odczuć.
Skłonność do kompulsywnych zakupów opisana została po raz pierwszy już na początku XX wieku przez Kraepelina (1915) i Bleulera (1924), który użył nazwy oneomania (gr. oneomai = kupić). Później przyjęła się nazwa oniomania (gr. onios = na sprzedaż, mania = szaleństwo)
W piśmiennictwie anglosaskim uzależnienie od zakupów, określane jest obecnie jako uncontrolled buying, compulsive buying, compulsive shopping, shopping addiction, credi card addictin, compulsive credit card use, addictive buying, excessive buying . U nas używa się określeń: kupnoholizm, zakupoholizm czy brzmiącego z angielska słowa „szopoholizm”.
Niekontrolowane zakupy mogą być:
- wynikiem silnej reakcji emocjonalnej,
- efektem nagłego spontanicznego impulsu,
- działaniem o charakterze hedonistycznym (najczęściej zakupy monotematyczne, np. ubrania, buty, książki) lub wynikiem kompulsji (w celu redukcji patologicznego napięcia i niepokoju).
Według różnych badaczy problem dotyczy 1,8-16% populacji. Ofiarami są głównie kobiety (80-90% przypadków), chociaż nie można wykluczyć, że kobiety znacznie częściej się do tego przyznają, a problem dotyczy w podobnym stopniu obu płci.
Wyniki testu screeningowego CBOS (2014) wskazują, że w Polsce problem zakupoholizmu może dotyczyć 4,1% populacji Polaków w wieku powyżej 15 roku życia.
Kompulsywne kupowanie nie jest wyspecyfikowane ani w ICD 10 ani w DSM V. Mieści się w szerszej kategorii natręctw (ang.: obsessive-compulsive disorders, OCD) i w związku z tym mogą być stosowane do niego te same kryteria diagnostyczne jak w przypadku OCD.
Jak sobie radzić?
Osobom, które mają problem z kontrolowaniem zakupów należałoby zasugerować, aby:
- nie nosiły przy sobie kart kredytowych i dokonywały zakupów gotówką,
- zrobiły wcześniej listę zakupów i kupowały tylko to co jest na liście,
- układały listę zakupów pod kątem tego co jest najbardziej potrzebne i rezygnowały rzeczy mniej ważnych, a jednocześnie wybierały się na zakupy z odliczoną kwotą
- pieniędzy.
- na zakupy wybierały się wyłącznie w towarzystwie innych osób,
- kiedy pojawi się, trudna do odrzucenia, myśl o zakupach wychodziły na spacer, ale w towarzystwie, i werbalizowały swój problem,
- unikały wszelkich promocji i wyprzedaży,
- nie oglądały kanałów TV reklamujących różne produkty,
- tak planowały wolny czas, żeby nie było w nim miejsca na wizyty w centrach handlowych.
Jeśli nie uda zastosować się do powyższych rad, zapraszamy do Akmedu.