Idea opracowania tego słownika narodziła się wiele lat temu, pod wpływem sugestii pacjentów Ośrodka Terapii Uzależnień Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, który tworzyłem i przez 35 lat (do emerytury) byłem jego szefem. Okazało się, że moi pacjenci interesują się nie tylko tematami dotyczącymi bezpośrednio problemów związanych z uzależnieniami i zdrowieniem z nich, ale chcieli także wiedzieć nieco więcej na tematy dotyczące medycyny ogólnej, psychiatrii, psychologii, seksuologii itp.

Słownik ma więc służyć wyjaśnieniu niektórych specjalistycznych sformułowań, ułatwić zrozumienie i łatwiejsze zapamiętanie wielu, istotnych dla procesu zdrowienia, zagadnień jak również poszerzyć wiedzę na tematy bliskie medycynie, psychologii i problematyce związanej z różnymi uzależnieniami.

dr med. Bohdan T. Woronowicz

AA = ANONIMOWI ALKOHOLICY

ABAZJA

niemożność chodzenia spotykana w nerwicach (zwłaszcza w histerii), która nie jest spowodowana uszkodzeniem mięśni lub nerwów.

ABSTYNENCJA

łac. abstinentia = wstrzemięźliwość, powściągliwość; powstrzymywanie się od czegoś, dobrowolne wyrzeczenie się np. alkoholu, tytoniu itd.; do najczęściej spotykanych motywów abstynencji należą: stan zdrowia ( w tym również ciąża i okres karmienia a także uzależnienia od alkoholu ) charakter wykonywanej pracy (np. kierowcy pojazdów mechanicznych, operatorzy maszyn itp.), przyjęcie określonych norm czy zasad (np. motywacja religijna bądź przynależność do organizacji, w których obowiązuje abstynencja ), motywacja związana z dbałością o interes narodowy (np. ruch abstynencki w Polsce w XIX w. ), sytuacja ekonomiczna itd.

ABSTYNENCYJNE OBJAWY

objawy odstawienia – bardzo przykre dolegliwości fizyczne i psychiczne, które pojawiają się u osób uzależnionych po odstawieniu (po upływie ok. 6-48 godzin) bądź obniżeniu dawki substancji psychoaktywnej (np.–> alkoholu, –> narkotyków czy niektórych leków);

ABSTYNENT

człowiek wstrzemięźliwy, powstrzymujący się od czegoś; najczęściej określenie to używane jest w stosunku do osób powstrzymujących się od picia alkoholu.

ABSTYNENTA KLUBY

stowarzyszenia grupujące osoby, które udzielają sobie wzajemnie pomocy w utrzymywaniu abstynencji oraz propagują ideę trzeźwego życia.

ABSYNT

napój alkoholowy – likier, wytwarzany z piołunu (piołunówka).

ABULIA

brak woli, niezdolność do podejmowania decyzji i ukierunkowanych działań.

ADOLESCENCJA

okres młodzieńczy między 12 a 18 (20) rokiem życia.

AFAZJA

zaburzenie mowy powstałe w wyniku uszkodzenia –> ośrodkowego układu nerwowego (chory nie może mówić lub nie rozumie co się do niego mówi).

AFEKT

całość nastrojów i wzruszeń, wszelkie rodzaje i odcienie pragnień, przyjemności i bólu sterujące łącznie nastrojem i uczuciami; pojedyncze uczucie o znacznym nasileniu, silna reakcja emocjonalna, silne wzruszenie (wzburzenie); nagłe wyzwolenie –> emocji połączone często z osłabieniem krytycyzmu.

AFONIA

niemożność wydobycia głosu; objaw spotykany niekiedy w przebiegu –> nerwicy.

AGNOZJA

niemożność rozpoznania przedmiotów codziennego użytku mimo, że nie nastąpiło uszkodzenie narządów zmysłowych; spotykamy agnozje: wzrokową, słuchową i dotykową; chorzy nie zdają sobie sprawy ze swojego stanu.

AGRAFIA

utrata zdolności pisania (patrz też –> dysgrafia).

AGRAWACJA

wyolbrzymianie, przejaskrawianie istniejących objawów chorobowych, które wiąże się na ogół z dążeniem do uzyskania jakichś korzyści ( np. prawnych, emocjonalnych ).

AGRESJA

działania fizyczne lub słowne, których celem jest wyrządzenie komuś krzywdy; autoagresja – agresja skierowana przeciwko sobie.

AIDS

ang. Acquired Immune Deficiency Syndrome – zespół nabytego upośledzenia odporności, wywołany przez wirus –> HIV ( ang. Human Immunodeficiency Virus ) atakujący naturalny system obronny organizmu (głównie białe –> ciałka krwi ).

AKUPRESURA

metoda tradycyjnej medycyny chińskiej, polegająca na uciskaniu, dotykaniu czy opukiwaniu określonych miejsc naszego ciała.

AKUPUNKTURA

metoda leczenia polegająca na nakłuwaniu ściśle określonych punktów ciała (miejsc zakończeń nerwowych ) specjalnymi igłami; stosowana najczęściej w nerwobólach, gośćcu, zapaleniach oraz jako metoda znieczulania; podejmowane są próby stosowania akupunktury w łagodzeniu objawów –> zespołu abstynencyjnego.

AKWAWITA

okowita; łac.aqua – woda, vita – życie; – używana czasami nazwa napojów alkoholowych (wódki, bimbru).

AL-ANON

Grupy Rodzinne Al-Anon to powstałe w Stanach Zjednoczonych w końcu lat czterdziestych i oparte na Programie –> Dwunastu Kroków grupy wsparcia (samopomocy) dla osób związanych emocjonalnie z alkoholikami (–> koalkoholizm, –> współuzależnienie).

ALASZ

słodka wódka kminkowa o zawartości alkoholu 40% .

ALATEEN

powstałe w 1957 r. grupy wsparcia (samopomocy) dla nastoletnich (ang. teenagers) dzieci alkoholików (–> koalkoholizm, –>współuzależnienie).

ALATOT

powiązane z –> Alateen i działające w oparciu o program –> Dwunastu Kroków grupy przeznaczone dla małych dzieci alkoholików; „przedszkole” Alateen.

ALDEHYD OCTOWY

związek chemiczny powstały w wyniku utlenienia –> alkoholu etylowego (w procesie tym bierze udział m.in. –> dehydrogenaza alkoholowa).

ALERGIA

–> uczulenie

ALKALOIDY

substancje biologicznie czynne, które występują w niektórych gatunkach roślin i działają na układ nerwowy (np. alkaloidy opium, sporyszu, wilczej jagody); mogą powodować –> uzależnienie.

ALKOHOL ETYLOWY

etanol, ciecz lżejsza od wody i przezroczysta o charakterystycznej woni i piekącym smaku, w organizmie człowieka występuje jako alkohol fizjologiczny w stężeniu nie przekraczającym 0,15 promila; –> pod postacią napojów alkoholowych używany jest do celów spożywczych.

ALKOHOL METYLOWY

metanol, ciecz o smaku i wyglądzie zbliżonym do –> alkoholu etylowego i często z nim mylony, używany głównie jako rozpuszczalnik przemysłowy; efektem zatrucia metanolem bywa na ogół trwałe upośledzenie a nawet utrata wzroku.

ALKOHOLE

związki organiczne, pochodne węglowodorów (alkohol metylowy, etylowy, propylowy, butylowy itd.); do celów spożywczych wykorzystywany jest wyłącznie alkohol etylowy (etanol), pozostałe stosowane są do celów technicznych, najczęściej jako rozpuszczalniki.

ALKOHOLIK

osoba chora na –> alkoholizm, uzależniona od alkoholu.

ALKOHOLIZM

termin wprowadzony w 1849 r. przez Magnusa –> Hussa dla nazwania zmian zdrowotnych (fizycznych i psychicznych) powstałych u osób przewlekle i intensywnie pijących alkohol; zamiennie używano takich określeń jak choroba alkoholowa, nałóg alkoholowy, etylizm; obecnie, zgodnie z sugestiami Światowej Organizacji Zdrowia, stosowane jest określenie – zespół –> uzależnienia od alkoholu.

ALKOHOLOMANIA

dawna nazwa –> alkoholizmu (uzależnienia od alkoholu).

ALKOHOLOWA PADACZKA

występowanie, obok innych –> objawów abstynencyjnych, napadów drgawkowych u niektórych alkoholików wkrótce po odstawieniu alkoholu; napady te nie występują u osób utrzymujących dłuższą abstynencję. Prawidłowa nazwa to – drgawkowe napady abstynencyjne.

ALKOMAT

przyrząd służący do określenia stężenia alkoholu we krwi na podstawie jego zawartości w wydychanym powietrzu; inne nazwy podobnie działających przyrządów – alkotest, alkometr.

ALKOPOPY

napoje alkoholowe będące mieszanką np. likieru, piwa czy wina oraz np. lemoniady czy innego napoju o słodkim smaku, o zawartości alkoholu 5-6%.

ALKOREKSJA

rodzaj zaburzenia odżywiania obejmującego głodzenie się (działanie związane z anoreksją) lub powodowanie wymiotów, aby ograniczyć wchłaniane kalorie (bulimia) występujące często razem z nadużywaniem alkoholu. To zaburzenie odżywiania może mieć też inną formę, kiedy osoba chora głodzi się lub wymiotuje po to, aby móc później bez obaw o linię pić alkohol.

ALTRUIZM

zdolność poświęcania się dla innych, bezinteresowna troska o bliźniego (przeciwieństwo –> egoizmu).

ALZHEIMERA CHOROBA

postępujące zwyrodnienie kory mózgowej, którego skutkiem są głębokie zmiany otępienne i zniedołężnienie; występuje na ogół między 50 a 60 r.ż. i kończy się zgonem po upływie ok. 4 – 5 lat.

AMBIWALENCJA

objaw zaburzeń psychicznych polegający na występowaniu sprzecznych ze sobą przeżyć, bez dostrzegania tej sprzeczności.

AMFETAMINA

substancja uzależniająca (psychoaktywna), która została zsyntetyzowana z kwasu fenylometyloartylowego. Przyjmowana jest doustnie, do nosa, dożylnie lub jest palona.

AMINOKWASY

związki organiczne wchodzące w skład wszystkich rodzajów białek, część z nich jest wytwarzana przez organizm człowieka, pozostałe muszą być dostarczane z pokarmem.

AMINY BIOGENNE

organiczne pochodne amoniaku powstające w organizmie z –> aminokwasów (dopamina, adrenalina, histamina itd.); patrz też –> neuroprzekaźniki.

AMNEZJA=NIEPAMIĘĆ

brak wspomnień dotyczących jakiegoś okresu czasu, spowodowany zaburzeniem procesów zapamiętywania, przechowywania lub przypominania; jej powodem mogą być stany zaburzeń –> świadomości, urazy, organiczne uszkodzenie mózgu, zatrucia (m.in. alkoholem) itp.

ANDROGENY

męskie hormony płciowe.

ANDROPAUZA

męskie przekwitanie.

ANGIOGRAFIA

badanie diagnostyczne pozwalające na zobrazowanie przebiegu i funkcjonowania naczyń krwionośnych po podaniu specjalnego kontrastu i obserwację na obrazie rentgenowskim (radiologicznym).

ANONIMOWI ALKOHOLICY (AA)

powstała w Stanach Zjednoczonych w 1935 r. Wspólnota, grupująca ludzi dla których „najważniejszym celem jest pozostać trzeźwymi i pomagać innym alkoholikom w osiągnięciu trzeźwości”; pomocny w realizacji tego celu jest Program -> Dwunastu Kroków, zachowaniu jedności Wspólnoty służy –> Dwanaście Tradycji a –> Dwanaście Koncepcji zawiera sugestie dla światowych służb AA; w Polsce – od 1974 roku.

ANOREKSJA

jadłowstręt psychiczny – celowa utrata wagi ciała wywołana i podtrzymywana przez osobę chorą wynikająca często z lęku przed otyłością i zniekształceniem sylwetki ciała; silny brak łaknienia połączony ze znacznym wychudzeniem, spotykany najczęściej u kobiet w wieku 15 – 20 lat.

ANTICOL

–> disulfiram

ANTYGEN

obca substancja, która aktywuje układ immunologiczny.

APATIA

stan zobojętnienia, w którym reakcje uczuciowe są płytkie, mało spontaniczne, bezbarwne; wybitne ograniczenie i niezróżnicowanie reakcji à emocjonalnej.

APERITIF

napój alkoholowy o zawartości 18-35% alkoholu (spotykane są również większe stężenia), który ma służyć „pobudzeniu apetytu”.

APOPLEKSJA

–> udar mózgowy

AROMATERAPIA

metoda leczenia za pomocą pachnących lotnych substancji roślinnych.

ARTRETYZM

dna moczanowa, podagra – bolesny efekt odkładania się moczanów w stawach.

ARTROSKOPIA

„zaglądanie” do środka stawu przy pomocy specjalnego wziernika.

ARYTMIA

zaburzenie pracy serca (przyspieszenie, zwolnienie, nieregularność), może być objawem choroby serca.

ASERTYWNOŚĆ

wyrażanie –> uczuć, poglądów, opinii itp. w sposób zdecydowany i stanowczy ale jednocześnie respektujący uczucia, poglądy czy opinie innych osób.

ASTENIA

stan zmęczenia fizycznego i intelektualnego, który nie mija mimo wypoczynku, osłabienie albo brak siły.

ASTMA

przewlekła choroba dróg oddechowych wywołana skurczem i zwężeniem oskrzeli .

ATAKSJA

niezborność ruchów, zaburzenie koordynacji ruchowej ciała.

ATAWIZM

występowanie odziedziczonych po odległych przodkach cech w budowie cielesnej lub/i w psychice.

AURA PADACZKOWA

objawy sygnalizujące nadchodzący napad –> padaczkowy, mogą przybierać postać nudności, wrażeń zapachowych, drętwień, obrazów wzrokowych itd.; są zwykle swoiste dla danego chorego.

AUTOAGRESJA

agresja skierowana przeciwko sobie; manifestuje się najczęściej –> samookaleczeniami a spotykamy ją u osób z cechami nieprawidłowej osobowości (–> osobowości zaburzenia).

AUTOGENNY TRENING

opracowana przez Schultza metoda oddziaływania na własny organizm i życie psychiczne, polegająca na wyzwalaniu u siebie reakcji odprężenia i koncentracji oraz stosowaniu prostych formuł –> autosugestii.

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

część układu nerwowego człowieka kierująca czynnościami organizmu niezależnie od naszej woli.

AUTOSUGESTIA

sugerowanie samemu sobie, wmawianie w siebie.

AUTYZM

zaburzony stosunek człowieka do rzeczywistości; nadmierne zwrócenie się “do wewnątrz”, brak zainteresowania otaczającym światem; objaw spotykany często w –> schizofrenii.

AWERSJA

niechęć – brak ochoty do czegoś, na coś; nieprzyjazne uczucia względem kogoś; nieżyczliwość; uprzedzenie.

AWERSYJNA TERAPIA

działania, których celem jest wytworzenie odruchu tj. reakcji warunkowej na nieprawidłowe zachowanie będące przedmiotem leczenia; w leczeniu alkoholizmu stosowane były środki farmakologiczne wywołujące wymioty jako reakcję na spożycie alkoholu (kuracja Feldmana).

AWITAMINOZA

niedobór –> witamin.

BACHANALIA

święto u starożytnych Greków i Rzymian ku czci Bachusa – Dionizosa; w przenośni – określenie orgii pijackich, rozpasania.

BALNEOTERAPIA

dział fizjoterapii wykorzystujący lecznicze właściwości wód mineralnych.

BARBITURANY

syntetyczne pochodne kwasu barbiturowego, które bardzo łatwo powodują uzależnienie.

BENZODWUAZEPINY

pochodne benzodiazepiny należą do grupy leków psychotropowych, działają głównie uspokajająco i przeciwlękowo. Uzależnienie może rozwinąć się nawet już po miesiącu ich systematycznego zażywania.

BERBELUCHA

gwarowa nazwa wódki.

BERI – BERI

choroba wywołana niedoborem witaminy B1, spotykana również u osób uzależnionych od alkoholu.

BIAŁA GORĄCZKA

–> delirium tremens

BIGOREKSJA

megareksja – patologiczna dbałość o swój wygląd, dotyczy głównie młodych mężczyzn, którzy obsesyjnie dbają o swoje mięśnie i są stałymi bywalcami siłowni, gdzie uprawiają ćwiczenia kulturystyczne. Towarzysząca intensywnym ćwiczeniom wysokobiałkowa i ubogo tłuszczowa dieta oraz dodatkowe przyjmowanie sterydów anabolicznych powodują określone skutki zdrowotne.

BIMBER

samogon, „krzakówka”, „księżycówka” – produkowany w warunkach domowych napój alkoholowy zawierający na ogół dużą ilość bardzo szkodliwych dla organizmu zanieczyszczeń używany jako zamiennik alkoholi spożywczych (–> wynalazki).

BIOPSJA

pobranie, w celach diagnostycznych, wycinka tkanki z żywego organizmu (np. biopsja wątroby przy podejrzeniu –> marskości).

BISEKSUALIZM

odchylenie seksualne polegające na równoczesnym kierowaniu –> popędu seksualnego do osób obu płci, (patrz też –> heteroseksualizm, –> homoseksualizm)

BŁOGOSTAN

–> euforia

BRADYKARDIA

zwolnienie akcji serca (patrz też –> tachykardia).

BRIDOREKSJA

nazwa sytuacji, kiedy kobieta przygotowująca się do ślubu przechodzi na drastyczną dietę, żeby szybko schudnąć i ładnie wyglądać na ślubie. Takie postępowanie bywa czasami początkiem anoreksji.

BRUDERSZAFT

wspólne wypicie kieliszka alkoholu w celu przypieczętowania przejścia na “ty” (mówienia sobie po imieniu).

BULIMIA

żarłoczność – chorobliwe poczucie głodu powodujące spożywanie nadmiernych ilości pokarmów z koncentracją uwagi na kontroli wagi ciała i prowokowaniem wymiotów lub zażywaniem środków przeczyszczających po epizodzie przejedzenia się; znaczne wzmożenie łaknienia; od 1960 roku spotykają się grupy samopomocowe Anonimowych Żarłoków (Overeaters Anonymous), które pracują w oparciu o zapożyczony od –> AA Program Dwunastu Kroków.

CBT

ang. Cognitive Behaviour Therapy –> Terapia behawioralno-poznawcza

CHARAKTER

zespół cech –> osobowości będących wyrazem przekonań człowieka i wyznacznikiem jego działań; względnie trwałe właściwości postępowania człowieka.

CHARAKTEROPATIA

zmiany –> osobowości na podłożu organicznego uszkodzenia mózgu.

CHIŻYĆ

kiżyć, kirować – gwarowo „pić wódkę”.

CHOLESTEROL

związek organiczny (tłuszczowiec) syntetyzowany w organizmie człowieka; jego nadmiar jest przyczyną –> miażdżycy i kamicy żółciowej.

CHOROBA PSYCHICZNA

psychoza – obecność zmian chorobowych w zakresie myślenia, świadomości, intelektu, woli, uczuć, działania i innych funkcji psychicznych.

CHOROBA ŚW. WALENTEGO

–> padaczka

CHROMOSOMY

składniki jądra komórkowego zawierające informacje –> genetyczne.

CIĄG ALKOHOLOWY

„ciąg picia” – bycie w stanie odurzenia alkoholem dłużej niż 48 godzin, nie na pokaz, nie pod naciskiem otoczenia; „ciąg” może trwać zarówno parę dni jak i wiele lat; picie „ciągami” charakteryzuje osoby uzależnione od alkoholu i jest u nich alternatywą dla okresów całkowitego powstrzymywania się od alkoholu.

CYDR

inaczej jabłecznik (franc. cidre, ang cider) – jest to przefermentowany sok z dojrzałych jabłek, o zawartości alkoholu 4-6%. Wytwarzany jest ze sfermentowanego moszczu jabłecznego, w sposób zbliżony do produkcji piwa.

CYBERSEKS

seks komputerowy (cybering, mudsex, net sex, seks wirtualny) to wirtualna aktywność seksualna, w której dwie lub więcej osób łączy się ze sobą poprzez sieć komputerową, wysyłając do siebie komunikaty opisujące doświadczenia seksualne bądź wywołujące doznania o charakterze seksualnym.

CYKLOTYMIA

stałe wahania nastroju w postaci licznych okresów niezbyt nasilonego obniżenia nastroju (depresji) i łagodnie wzmożonego samopoczucia; przechodzenie od wesołości do smutku.

CYTOLOGIA

badanie w kierunku wykluczenia raka szyjki macicy.

CUKRZYCA

zespół zaburzeń przemiany węglowodanów (cukrów) spowodowany niedoborem –> insuliny.

ĆPUN

popularna nazwa osoby przyjmującej –> narkotyki.

DEFLORACJA

uszkodzenie, przerwanie błony dziewiczej.

DEGRADACJA

spadek, pogorszenie pozycji np. społecznej, zawodowej; patrz też –> psychodegradacja alkoholowa.

DEHYDROGENAZY

odszczepiające atomy wodoru –> enzymy; dehydrogenaza alkoholowa uczestniczy w przemianie alkoholu etylowego w aldehyd octowy; dehydrogenaza aldehydowa uczestniczy w przemianie aldehydu octowego w kwas octowy; końcowym efektem spalania alkoholu etylowego jest dwutlenek węgla i woda.

DELIRIUM TREMENS

majaczenie drżenne – jest powikłaniem à zespołu abstynencyjnego, ostrą, trwająca od kilku godzin do kilku dni, psychozą występującą u ok. 5% uzależnionych. W jej przebiegu występuje klasyczna triada objawów: przymglenie świadomości pochodzenia toksycznego, zaburzenia spostrzegania – iluzje i omamy oraz wyraźne drżenia (tremor). Ponadto obecny jest często lęk i pobudzenie psychoruchowe. Objawom tym towarzyszą niejednokrotnie ciężkie zaburzenia somatyczne.

DEMENCJA

–> otępienie

DENDRYTY

drzewkowate wypustki komórki nerwowej przewodzące bodźce od obwodu do ciała komórki.

DEPERSONALIZACJA

stan zaburzonego (nieprawidłowego) postrzegania siebie przez osobę z zachowaną à świadomością (przytomnością); wyraża się on odczuwaniem samego siebie jako czegos nierealnego i oddalonego, może wystepować jako zjawisko izolowane u ludzi zdrowych w stanach znacznego zmęczenia, głodu czy nasilonej reakcji emocjonalnej.

DEPRESJA

melancholia – stan psychiczny charakteryzujący się uczuciem smutku, zniechęcenia, poczucia winy, itp.; do podstawowych objawów należą : obniżony –> nastrój, spowolnienie, –> lęk, zaburzenia snu; bardzo często spotykana jest (w różnym nasileniu) u osób uzależnionych od alkoholu, szczególnie przez jakiś czas po zakończeniu –> “ciągu”.

DEREALIZACJA

subiektywne odczucie wyobcowania ze świata zewnętrznego, otoczenie wydaje się być oddalone i sztuczne lub jako scena, na której ludzie odgrywają wymyślone role.

DESTYLACJA

metoda umożliwiająca rozdzielanie poszczególnych składników cieczy dzięki ich różnej lotności; polega na podgrzaniu cieczy, odparowaniu a następnie skropleniu par lotnych składników destylowanej cieczy; metoda destylacji umożliwia np. otrzymywanie wysokoprocentowego alkoholu z niskoprocentowych płynów (z “zacieru”, wina itp.).

DESTYLAT

produkt powstały w wyniku –> destylacji.

DETOKSYKACJA

odtruwanie – usunięcie lub zobojętnienie substancji trującej, która znajduje się w organizmie (np. alkoholu).

DEWIACJA

nieprawidłowe zachowanie jednostki w społeczeństwie; zboczenie; odchylenie.

DIAGNOSTYKA

dział medycyny zajmujący się rozpoznawaniem chorób (stawianiem diagnozy) na podstawie wywiadu, badania fizykalnego (cielesnego) i badań pomocniczych.

DIALOG MOTYWUJĄCY

ang. Motivational Interviewing, jest to interwencja nastawiona na zwiększenie motywacji osoby poszukującej pomocy do dokonania zmiany swoich zachowań. Twórcami metody dialogu motywującego są Miller i Rollnick.

DIALIZA

rozdzielenie substancji, możliwe dzięki ich różnym zdolnościom przenikania przez błony; w medycynie, dzięki zabiegowi dializy, możliwe jest „czyszczenie” krwi tj. wypłukiwanie z niej szkodliwych substancji np. u osób z niewydolnością nerek ( tzw. sztuczna nerka ).

DIASTAZA

biorący udział w przemianie skrobi –> enzym.

DIETA

sposób odżywiania się (łac. dieta – „zalecany sposób życia”, gr. diaita – „należyty sposób”).

DIPSOMANIA

opilstwo okresowe – trudna do opanowania potrzeba picia alkoholu (także innych napojów); dawna nazwa alkoholizmu (uzależnienia od alkoholu); pochodzi od greckiego słowa dipsa = pragnienia.

DISULFIRAM

– jest najbardziej znanym środkiem wywołującym awersję i „uczulającym” na alkohol. Preparaty disulfiramu to antabus, anticol i esperal.

DIUREZA

proces wydzielania moczu zachodzący w nerce.

DIURETYKI

leki moczopędne.

DNA

artretyzm, skaza moczanowa – choroba będąca następstwem zwiększonej zawartości kwasu moczowego w organizmie i spowodowanych tym zmian w stawach i układzie moczowym.

D.N.A.

kwas dezoksyrybonukleinowy, który odgrywa niezmiernie ważną rolę w procesach podziału komórki i –> dziedziczenia.

DOJRZAŁOŚĆ

stan osiągnięcia pełni rozwoju, stan gotowości do czegoś; określony poziom fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju człowieka, na którym przejawia on gotowość do samodzielnego pełnienia przypisanych do jego płci i wieku ról.

DOPALACZE

są to nowe substancje psychoaktywne (ang. novel psychoactive substances – NPS) inaczej narkotyki projektowane (ang. designer drugs – DD). W ten sposób nazywane są związki pochodzenia naturalnego, półsyntetycznego lub syntetycznego, wpływające na ośrodkowy układ nerwowy i naśladujące działania narkotyków oraz związków halucynogennych. Wśród nich wyróżniamy: związki psychostymulujące, syntetyczne kanabinomimetyki, związki halucynogenne oraz syntetyczne opioidy.

DOŚWIADCZENIE

ogół wiedzy, nawyków i umiejętności jakie człowiek zdobywa w ciągu swego życia.

DRAŻLIWOŚĆ

łatwe wpadanie w gniew, w stan niezadowolenia.

DRGAWKI

konwulsje – niezależne od woli skurcze mięśniowe (np. w –> padaczce).

DRINK

popularna nazwa niskoprocentowych napojów alkoholowych powstałych poprzez rozcieńczenie np. wódki, ginu czy whisky – wodą, sokiem, tonikiem itp.; określenie używane do nazwania standardowej porcji alkoholu wynoszącej średnio 10 – 13,6 g. czystego alkoholu; patrz też –> nadużywanie alkoholu.

DSM 5

Obowiązująca od 2013 roku klasyfikacja zaburzeń psychicznych wg. Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Piąta edycja (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder. Fifth Edition. American Psychiatric Association).

DYNORFINY

substancje endogenne należące do peptydów opioidowych.

DYSFAGIA

utrudnione przechodzenie pokarmów z jamy ustnej przez przełyk do żołądka, trudności z połykaniem, zatrzymanie pokarmu w przełyku.

DYSFORIA

zaburzenia –> emocji; reagowanie rozdrażnieniem, złością później agresją na stosunkowo mało ważne lub nieadekwatne bodźce; stan dysforii może trwać od kilku minut do paru dni.

DYSGRAFIA

trudności w nauczeniu się pisania, pomimo należytej sprawności –> intelektualnej i prawidłowych warunków środowiskowych.

DYSKINEZY

nieskoordynowane i niezależne od woli ruchy kończyn lub całego ciała, które mogą być efektem ubocznym działania niektórych leków.

DYSLEKSJA

trudności w nauczeniu się czytania, pomimo należytej sprawności –> intelektualnej i prawidłowych warunków środowiskowych.

DYSPAREUNIA

dysfunkcja seksualna objawiająca się odczuwaniem bólu podczas stosunku.

DYSPLAZJA

zmiany morfologiczne komórek lub tkanek, które mogą być pierwszym sygnałem rozpoczynającego się procesu nowotworowego.

DYSTRES

jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca, czyli stresora.

DYSTROFIA

zanik, najczęściej dotyczy mięśni (np. dystrofia mięśniowa – choroba o podłoży genetycznym).

DYSSYMULACJA

świadome ukrywanie objawów choroby.

DYSTYMIA

przewlekłe, trwające przez okres kilku lat, niezbyt głębokie obniżenie nastroju.

DWANAŚCIE KONCEPCJI

zaproponowane w 1962 r. przez Billa W. sugestie dla służb światowych –> Anonimowych Alkoholików.

DWANAŚCIE KROKÓW AA

proponowane przez Wspólnotę –> Anonimowych Alkoholików kolejne posunięcia (kroki, stopnie) na drodze do zaprzestania picia i do trzeźwości.

DWANAŚCIE OBIETNIC AA

wyszczególnione w rozdziale 6 Wielkiej Księgi korzyści, jakie może dawać Program Dwunastu Kroków:

DWANAŚCIE TRADYCJI AA

zasady organizacyjne Wspólnoty –> Anonimowych Alkoholików

DWUKROK

określenie żargonowe, używane przez Anonimowych Alkoholików dla określenia sytuacji, kiedy uczestnik AA „przerabia” część Pierwszego Kroku związaną z zaprzestaniem picia i część Kroku Dwunastego mówiącą o niesieniu posłania, a jednocześnie zaniedbuje własne zdrowienie.

DZIEDZICZENIE

zespół procesów, dzięki którym potomstwo jest podobne do rodziców.

EEG

elektroencefalografia – rejestracja czynności bioelektrycznej mózgu w celach

diagnostycznych.

EGO

„Ja” – termin wprowadzony do psychologii przez Zygmunta Freuda (twórcę teorii psychoanalizy) dla określenia najbardziej świadomej warstwy osobowości (jednej z trzech); pozostałymi warstwami są „Id” – nieświadome popędy i „Superego” – normy (zakazy i nakazy społeczne).

EGOCENTRYZM

postawa życiowa polegająca na traktowaniu własnej osoby jako centrum wszystkiego z jednoczesnym nieuwzględnianiem trzeźwiejących niedocenianiem innych; od –> egoizmu różni się bardziej chorobliwymi charakterem.

EGOIZM

samolubstwo, osiąganie własnych korzyści z jednoczesnym narażaniem innych osób na przykrości i szkody (przeciwieństwo –> altruizmu).

EGOTYZM

nadmierne, przesadne zajmowanie się sobą i kierowanie na siebie uwagi otoczenia; czynienie z siebie przedmiotu ogólnego zainteresowania.

EGZOGENNY

czynnik pochodzący z zewnątrz organizmu.

EKSHIBICJONIZM

odchylenie seksualne polegające na publicznym obnażaniu narządów płciowych celem osiągnięcia zaspokojenie seksualnego.

EKSTAZA

stan zachwytu (najwyższego stopnia) połączony z utratą rzeczowego i krytycznego stosunku zarówno do swoich przeżyć jak i do przedmiotu ekstazy.

EKSTRAWERTYK

w typologii –> osobowości Junga osoba nastawiona „na zewnątrz „, łatwo i chętnie nawiązuje kontakty z otoczeniem, otwarta w stosunkach z ludźmi, akceptująca oraz podporządkowująca się wymogom środowiska (patrz też –> introwertyk ).

EMG

elektromiografia – rejestracja czynności bioelektrycznej mięśni w celach diagnostycznych; zmiany w mięśniach a tym samym w zapisie EMG spotykane są nagminnie u osób uzależnionych od alkoholu.

EMOCJE

uczucia – określają stosunek człowieka do innych ludzi lub zjawisk, rzeczy a także siebie samego, swego organizmu czy własnego działania; mogą być pozytywne (np. miłość, radość, nadzieja, satysfakcja) i negatywne (np. poczucie winy, wstyd, żal, gniew, rozpacz).

EMPATIA

zdolność wczuwania się lub identyfikowania się z przeżyciami psychicznymi innych ludzi; współodczuwanie; przypisywanie innym osobom własnych stanów emocjonalnych.

ENCEFALOPATIA

zespół zmian w tkance nerwowej, których następstwem są zaburzenia neurologiczne i psychiczne; przyczynami zmian mogą być m.in. urazy, infekcje, niedotlenienie mózgu, zatrucia (w tym alkoholem); zaburzenia –> osobowości spowodowane organicznymi uszkodzeniami –> ośrodkowego układu nerwowego.

ENDOGENNY

czynnik pochodzący z wewnątrz organizmu.

ENDOKRYNOLOGIA

specjalność medyczna zajmująca się –> fizjologią i –> patologią gruczołów wydzielania wewnętrznego ( układu –> hormonalnego ).

ENDORFINY I ENKEFALINY

wykryte w mózgu, produkowane przez organizm substancje, które zaliczane są do tzw. neuropeptydów; mają właściwości morfiny i działają na –> receptor opiatowy, odgrywają prawdopodobnie ważną rolę w powstawaniu uzależnień; wpływają na przekaźnictwo neuronalne i mogą występować jako tzw. współprzekaźniki (patrz też –> neuroprzekaźniki); przypisuje im się wpływ na odczuwanie bólu oraz powstawanie uczucia przyjemności i zadowolenia.

ENZYMY

fermenty – substancje przyśpieszające przebieg przemian chemicznych w żywych organizmach.

EPILEPSJA

–> padaczka

ERGOTERAPIA

metoda leczenia i rehabilitacji pracą osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie.

EROTOMANIA

podwyższona intensywność życia erotycznego i zapotrzebowań seksualnych; nadmierna skłonność do miłości (patrz też –> nimfomania, –> satyryzm ).

ERYTROCYT

czerwone –> ciałko krwi, którego podstawowym zadaniem jest transportowanie tlenu z płuc do tkanek.

ESPERAL

–> disulfiram – najczęściej używana w Polsce nazwa preparatu chemicznego wszczepianego (implantowanego) podskórnie osobom uzależnionym od alkoholu po to, aby wymusić na nich abstynencję poprzez strach przed wystąpieniem objawów zatrucia w wyniku reakcji alkohol – disulfiram. Obecnie stosowany jest na świecie coraz rzadziej. W Polsce, implantowaniem esperalu zajmują się prawie wyłącznie osoby bez profesjonalnego przygotowania do terapii uzależnienia od alkoholu. Szanujące się placówki lecznictwa odwykowego i profesjonalni terapeuci esperalu nie stosują.

ESTROGENY

żeńskie hormony płciowe.

ETANOL

–> alkohol etylowy

ETIOLOGIA

nauka o przyczynach chorób i czynnikach chorobotwórczych.

EUFORIA

błogostan – zaburzenie –> emocji; stan nienaturalnie dobrego samopoczucia, podwyższonego –> nastroju połączony ze wzmożoną aktywnością ruchową i obniżeniem krytycyzmu co do własnych możliwości.

EUNUCH

trzebieniec, rzezaniec – wykastrowany mężczyzna lub chłopiec (pozbawiony jąder); wykorzystywano ich do pilnowania haremów w starożytnych Chinach, a także na dworach egipskich, perskich, bizantyjskich czy osmańskich.

EUSTRES

stres mobilizujący pozytywnie do działania.

FALLUS

męski narząd kopulacyjny pełniący w starożytności funkcję kultową.

FARMAKOLOGIA

nauka o lekach

FARMAKOMANIA

lekomania – skłonność do gromadzenia i nadużywania różnego rodzaju leków.

FAZY ALKOHOLIZMU

powstawanie –> uzależnienia od alkoholu charakteryzuje się swoistą dynamiką, –> Jellinek wyróżnia cztery fazy rozwoju –> alkoholizmu: I wstępna (“przedalkoholiczna”, objawowa), II ostrzegawcza (zwiastunowa), III krytyczna (ostra, krzyżowa), IV przewlekła. Ostre granice między kolejnymi fazami są często trudne do określenia, a przechodzenie z jednej fazy do drugiej może następować w krótkim czasie.

FAZY ZDROWIENIA

podobnie jak proces stawania się alkoholikiem tak samo zdrowienie z alkoholizmu ma swoją dynamikę i przebiega etapami (fazami). Zdaniem Anonimowych Alkoholików droga do zdrowia składa się z trzech etapów: świadomość, akceptacja, działanie (slogan AA: Awareness, Acceptance and Action). Czyli alkoholik musi najpierw uświadomić sobie, że jest chory, później zaakceptować ten fakt i dopiero wtedy zaczyna działać.

FEMINIZACJA

związane z zaburzeniami hormonalnymi występowanie cech kobiecych u mężczyzn (spotykane też u osób uzależnionych od alkoholu).

FERMENTACJA

beztlenowy, –> enzymatyczny rozkład węglowodanów, którego końcowym produktem może być alkohol.

FERMENTY

–> enzymy

FETYSZYZM

tendencja do osiągania podniecenia i satysfakcji seksualnej poprzez kontakt z martwymi przedmiotami traktowanymi niejednokrotnie jakby „przedłużenie” ludzkiego ciała (np. z odzieżą, butami), czasami partner wkłada celowo jakąś część garderoby.

FITOTERAPIA

nauka o stosowaniu roślin leczniczych.

FIZJOLOGIA

nauka o funkcjach organizmów żywych.

FIZYKOTERAPIA

dział lecznictwa wykorzystujący występujące w przyrodzie czynniki naturalne lub czynniki wytwarzane sztucznie przez specjalne urządzenia.

FOBIA

nieuzasadniona i trudna do opanowania reakcja –> lękowa przed określonymi przedmiotami, sytuacjami i wyobrażeniami, wywołująca tendencję do ich unikania.

FOMO

ang. Fear Of Missing Out, czyli lęk przez pominięciem, występujący u osób korzystających ze smartfonów czy mediów społecznościowych.

FRUSTRACJA

stan –> emocjonalny powstający w sytuacji, kiedy próby zaspokojenia potrzeb czy realizacji celów napotykają na przeszkodę niemożliwą do pokonania.

FUTURYSTYKA

naukowa refleksja nad przyszłością człowieka.

GAMOLOGIA

nauka zajmująca się problematyką małżeństw.

GASTROSKOPIA

metoda diagnostyczna polegająca na wprowadzeniu endoskopu umożliwiającego obejrzenie przełyku, żołądka i dwunastnicy.

GEN

jednostka dziedziczenia, odcinek –> chromosomu (części jądra komórkowego) odpowiedzialny za przekazanie oraz realizację jednej cechy.

GENETYKA

nauka o strukturze i mechanizmach przekazywania oraz realizacji informacji genetycznej.

GINEKOMASTIA

powiększenie gruczołu sutkowego u mężczyzn.

GLIKEMIA

ocena poziomu glukozy (cukru) we krwi (osoczu).

GŁÓD ALKOHOLU

występująca, u osób uzależnionych od alkoholu, trudna do odparcia chęć wypicia lub upicia się połączona z napięciem i narastającym niepokojem; może pojawiać się lub nasilać w odpowiedzi na widok, zapach lub smak alkoholu, a także na skutek działania bodźców związanych w przeszłości z sytuacjami picia; bardzo często prowadzi do –> nawrotu choroby lub jest czynnikiem utrudniającym przerwanie –> ciągu picia.

GONADY

narządy (gruczoły) wytwarzające komórki rozrodcze.

GONITWA MYŚLI

znaczne przyśpieszenie procesów myślowych, często porozrywanie związków myślowych; przejawem jest zazwyczaj słowotok (mowa szybka i nieprzerwana), często występują rymowanie i gra słów; spotykana jest w niektórych chorobach psychicznych (mania, schizofrenia) oraz w zatruciach substancjami pobudzającymi (np.–> kofeina, amfetamina).

GRAND MAL

duży napad –> padaczkowy, uogólnione drgawki toniczno – kloniczne (gr. tonikos = napięty, klonos = skurcz ).

GRUCZOŁY

narządy produkujące określone substancje chemiczne niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.

HALT

akronim utworzony z pierwszych liter angielskich słów: Hungry – głodny, Angry – zły, Lonely – samotny, Tired – zmęczony. Wyraz ten ułatwia zapamiętanie, że szczególnym zagrożeniem dla procesu zdrowienia (trzeźwienia) jest niewłaściwe odżywianie się, złość, samotność i przemęczenie.

HALUCYNACJE = OMAMY

patologiczne zjawiska psychiczne polegające na występowaniu doznań –> zmysłowych (wzrokowych, słuchowych, smakowych, węchowych i czuciowych) występujące mimo braku odpowiednich (zewnętrznych) bodźców.

HALUCYNOGENY

grupa substancji psychoaktywnych (uzależniających), wywołujących halucynacje (np. LSD, meskalina, psylocybina, peyotl). Do najczęściej przyjmowanych w Polsce substancji halucynogennych należą grzyby z grupy Psylocybe (spożywane suszone lub surowe, do kilkunastu sztuk jednorazowo).

HALUCYNOZA ALKOHOLOWA

omamica alkoholowa – ostra lub przewlekła choroba psychiczna występująca u osób uzależnionych od alkoholu i towarzyszące innym objawom –> zespołu abstynencyjnego; np. w halucynozie słuchowej chory słyszy głosy komentujące jego zachowanie, grożące mu, wydające polecenia, w halucynozie czuciowej – czuje chodzące po ciele mrówki, robaki albo obecność włosa w jamie ustnej.

HASZYSZ

substancja psychoaktywna (uzależniająca); mieszanina żywicy szczytów kwiatów i pędów konopi indyjskich, mogąca powodująca wystąpienie halucynacji.

HAZARD

od arab. az-zahr = kostka, gra w kości; ryzyko, ryzykowne przedsięwzięcie, narażanie się na niebezpieczeństwo; gra w karty i w inne gry, w których znaczną lub decydującą rolę odgrywa przypadek; spotykamy ludzi uzależnionych od hazardu;

HCV

zidentyfikowany w 1989 roku wirus zapalenia wątroby typu C, HCV (ang. Hepatitis C Virus), który powoduje marskość wątroby i raka. W Polsce zakażone jest ok. 1,4% populacji.

HEDONIZM

postawa życiowa oparta na przekonaniu, że przyjemność (rozkosz) jest najwyższym dobrem.

HEMATOLOG

specjalista chorób krwi i układu krwiotwórczego.

HEMOGLOBINA

czerwony barwnik krwi znajdujący się w –> erytrocytach, który bierze udział w transporcie tlenu z płuc do tkanek.

HEROINA

substancja psychoaktywna (uzależniająca), pochodna –> morfiny.

HERMAFRODYTYZM

obojnactwo, dwupłciowość – występowanie u tego samego osobnika narządów płciowych obu płci.

HFA

High Functioning Alcoholics = Wysoko Funkcjonujący Alkoholicy

HIPOCHONDRIA

skłonność do zbytniego przejmowania się własnym zdrowiem.

HISTERIA

jedna z odmian –> nerwicy (obok nerwicy lękowej, nerwicy natręctw, neurastenii, psychastenii itp.).

HIV

ang. – Human Immunodeficiency Virus; wirus wywołujący –> AIDS i atakujący naturalny system obronny organizmu (głównie białe –> ciałka krwi). Zdaniem badaczy HIV pochodzi z Afryki i najprawdopodobniej powstał w wyniku spontanicznej –> mutacji innego wirusa. Istnieją także opinie, że powstał on w wyniku doświadczeń nad bronią biologiczną.

HOMEOSTAZA

stała tendencja organizmu do utrzymywania wewnętrznej równowagi.

HOMOSEKSUALIZM

orientacja seksualna polegająca na kierowaniu popędu seksualnego do osób tej samej płci.

HORMONY

substancje chemiczne regulujące czynności narządów wewnętrznych, wytwarzane w organizmie i przenoszone przez krew.

HOSTEL

mieszkanie zbiorowe – placówka zapewniająca całodobowe zakwaterowanie w warunkach bardzo zbliżonych do domowych z jednoczesnym treningiem samodzielności i możliwością podejmowania zatrudnienia; pobyt trwa przez pewien okres czasu (np. pół roku), a opiekę nad mieszkańcami sprawuje fachowy personel.

HUSS MAGNUS

szwedzki lekarz, żyjący w latach 1807-1890, twórca pojęcia –> alkoholizm.

ICD -10

Dziesiąta Rewizja Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych opublikowana przez Światową Organizację Zdrowia w 1992 roku, obowiązująca w Polsce od 1997 roku.

IDENTYFIKACJA

utożsamianie się, poczucie silnej więzi emocjonalnej z konkretną lub fikcyjną osobą, grupą lub ideą.

IDIOPATYCZNY

stan chorobowy o nieznanym lub niejasnym podłożu, o niejasnej etiologii.

ILORAZ INTELIGENCJI (I.I., IQ)

wskaźnik uzyskany podczas badania –> inteligencji przy pomocy testów psychologicznych (np. testem Wechslera), wyraża stosunek wieku inteligencji do wieku życia pomnożony przez 100; przeciętny I.I. mieści się w przedziale 90 – 109, wartości niższe niż 90 świadczą o –> ociężałości umysłowej, –> upośledzeniu umysłowym lub –> otępieniu.

ILUZJA

złuda, złudzenie zmysłowe – patologiczne zjawisko psychiczne polegające na zmienionym postrzeganiu istniejących realnie Źródeł zewnętrznych bodŹców zmysłowych (wzrokowych, słuchowych, smakowych, węchowych i czuciowym); błędna interpretacja czegoś, zniekształcona subiektywnie ocena sytuacji.

IMPOTENCJA

niemoc płciowa; spotykana u mężczyzn niezdolność do odbywania stosunków płciowych; najczęściej przyczyną jest –> nerwica lub –> depresja, ale może być także skutkiem chorób organicznych (układu nerwowego, hormonalnego, naczyniowego, zatruć itp.).

INFANTYLIZM

występowanie u osób dorosłych cech charakterystycznych dla dzieci.

INHALANTY

lotne substancje psychoaktywne przyjmowane drogą wziewną (poprzez wąchanie, wdychanie).

INSTRUKTOR TERAPII UZALEżNIEŃ

osoba z wykształceniem średnim, posiadająca kwalifikacje zawodowe uzyskane w szkoleniu specjalistycznym w zakresie terapii uzależnień; kwalifikacje te muszą być potwierdzone certyfikatem instruktora psychoterapii uzależnień.

INSULINA

hormon wytwarzany w trzustce, wpływający na przemiany cukrów (węglowodanów); jej niedobór np. w wyniku uszkodzenia trzustki m.in. przez alkohol powoduje –> cukrzycę.

INTELEKTUALIZACJA

Jeden z à mechanizmów obronnych polegający na rozumowym analizowaniu własnych i cudzych zachowań, uczuć, pragnień, które negatywnie wpływają na obraz siebie. Intelektualna „obróbka” pozbawia problem przykrej emocjonalnej otoczki. Może ona przyjmować postać à racjonalizacji lub à kompensacji.

INTELIGENCJA

sprawność myślenia umożliwiająca jednostce rozwiązywanie nowych zdań, korzystanie z własnych i cudzych doświadczeń, wiedzy i na podstawie tego przystosowywanie się do otaczających warunków oraz wykorzystywanie ich dla swoich potrzeb i własnego rozwoju.

INTERNA

dział medycyny zajmujący się chorobami wewnętrznymi.

INTERNALIZACJA

proces przyjmowania, narzucanych z zewnątrz wartości, norm, zasad postępowania itp. za własne tak, że stają się one częścią –> osobowości; uwewnętrznianie.

INTERWENCJA

włączenie się w jakąś sprawę, wywieranie na kogoś wpływu; sposób postępowania stosowany wobec osoby uzależnionej od alkoholu, którego celem jest nakłanianie jej do podjęcia decyzji o zaprzestaniu picia i rozpoczęciu leczenia. W sesji interwencyjnej biorą udział osoby znaczące dla alkoholika (członkowie rodziny, przyjaciele, przełożeni, współpracownicy itp.), które w oparciu o konkretne fakty ukazują związek między piciem alkoholu a różnymi negatywnymi i przykrymi wydarzeniami (ważne, aby odbywało się to w atmosferze życzliwości i rzeczowości).

INTOKSYKACJA

stan zatrucia organizmu (np. intoksykacja alkoholowa).

INTROWERTYK

w typologii –> osobowości Junga osoba nastawiona „ku wewnątrz”, zagłębiona we własne przeżycia, trzymająca się na uboczu, niechętnie nawiązująca i utrzymująca kontakty z otoczeniem, pełna rezerwy wobec innych, mająca trudności z przystosowaniem się do wymogów środowiska (patrz też –> ekstrawertyk).

INSTYNKT

wrodzone zachowanie ukierunkowane na cel, którym jest przystosowanie się do określonych sytuacji w środowisku (np. instynkt macierzyński, samozachowawczy, seksualny, stadny, ucieczki itd.); termin używany zamiennie z –> popędem i –> potrzebą.

INTUICJA

mimowolne rozumienie rzeczywistości z pominięciem metod racjonalnych.

JADŁOWSTRĘT

–> anoreksja

JASKRA

grupa chorób (nabytych lub wrodzonych) charakteryzujących się wzrostem ciśnienia wewnątrz gałkowego i postępującą destrukcją włókien nerwowych, prowadzi do utraty wzroku.

JATROGENIA

wystąpienie objawów chorobowych w wyniku nieostrożnej wypowiedzi (sugestii, oceny) lekarza.

JELLINEK

Elvin Morton Jellinek (1890-1963) – kanadyjski uczony, badacz, fizjolog i biolog, węgierskiego pochodzenia, twórca współczesnego podejścia do –> alkoholizmu.

KAC

kociokwik, pochmiel, katzenjammer – późne objawy zatrucia alkoholem m.in. osłabienie, ból głowy, pragnienie, nudności, zaburzenia żołądkowe itd..

KANABINOLE

pochodne konopi

KARDIOMIOPATIA

zwyrodnienie mięśnia sercowego

KALORIA

jednostka ciepła zdefiniowana przez Nicolasa Clementa w 1824 r.

KATATYMIA

dostrzeganie tego czego się pragnie; myślenie życzeniowe; powstawanie przeżyć pod wpływem silnych oczekiwań.

KATHARSIS

oczyszczenie, usunięcie – odreagowanie stanów –> emocjonalnych utrudniających prawidłowe funkcjonowanie psychiczne; cel terapii psychoanalitycznej.

KAZIRODZTWO

utrzymywanie kontaktów seksualnych pomiędzy najbliższymi krewnymi; zdaniem wielu specjalistów nie jest to przejaw –> dewiacji seksualnej, lecz naruszenie norm prawnych obowiązujących w danym państwie; w niektórych społecznościach kazirodztwo mieści się w ramach norm.

KIŁA

syfilis – choroba weneryczna przenoszona drogą płciową.

KINEZYTERAPIA

rehabilitacja ruchowa, gimnastyka lecznicza.

KLAUSTROFOBIA

lęk przed zamkniętą przestrzenią (np. windą, zamkniętym pokojem).

KLEPTOMANIA

trudność lub niemożność powstrzymania się od kradzieży przedmiotów (nie dla osobistego użytku czy z chęci zysku), które są zbierane, rozdawane lub wyrzucane; kradzieży towarzyszy uczucie napięcia i gratyfikacji w czasie i tuż po czynie.

KLIMAKTERIUM

–> menopauza

KLIN

reintoksykacja, „zaprawka” – żargonowe określenie spożywania alkoholu przez osobę, u której wygasają lub wygasły objawy związane ze stanem upojenia lub picie alkoholu w celu usunięcia lub złagodzenia przykrych dolegliwości (–> objawów zespołu abstynencyjnego) występujących u osób uzależnionych podczas prób odstawieniu alkoholu. Wypicie klina przez osobę uzależnioną pociąga za sobą kontynuację picia i przeciąganie się jego na kolejne dni.

KOALKOHOLIZM

forma –> współuzależnienia związana z –> alkoholikiem.

KOCIOKWIK

–> kac

KOFEINA

zawarta w kawie, herbacie, Coca-Coli substancja pobudzająca (psychoaktywna), powodująca uzależnienie.

KOKAINA

alkaloid otrzymywany z krasnodrzewu peruwiańskiego dający poczucie –> euforii i pobudzenie; należy do substancji psychoaktywnych pobudzających wywołujących głównie zależność psychiczną; otrzymuje się ją z liści krzewów kokainowych (Erythrxylaceae, polska nazwa – krasnodrzew, czerwonokrzew).

KOLONOSKOPIA

metoda badania dolnego odcinka układu pokarmowego za pomocą przyrządu zwanego kolonoskopem, dzięki której lekarz może obejrzeć wnętrze jelita grubego.

KOMA

–> śpiączka

KOMISJA EDUKACJI

pełna nazwa: Komisja Edukacji w Dziedzinie Alkoholizmu i Innych Uzależnień Fundacji im. Stefana Batorego; utworzona została w 1989 r. przez prof. Wiktora Osiatyńskiego, w celu szkolenia polskich profesjonalistów i nieprofesjonalistów w dziedzinie uzależnień chemicznych, prowadzenia edukacji w środowiskach zawodowo stykających się z problematyką uzależnień, popularyzacji w społeczeństwie wiedzy na temat uzależnień oraz wydawania książek, broszur i materiałów szkoleniowych na temat uzależnień i współuzależnień. Położyła ogromne zasługi w szkoleniu polskich terapeutów uzależnień.

KOMPENSACJA

czynność zmierzająca do zrównoważenia jakiegoś braku; jeden z –> mechanizmów obronnych polegający na ukrywaniu i nieświadomym wyrównywaniu własnych ograniczeń, defektów, słabości czy braków (rzeczywistych lub wyimaginowanych) poprzez eksponowanie swoich innych form aktywności, które jednostka uważa za pozytywne.

KOMPLEKS

zespół silnie zabarwionych –> emocjonalnie przeżyć, często nieuświadomionych, wywierających wpływ na zachowanie jednostki (np. kompleks niższości).

KOMPOT

„polska heroina” – popularna nazwa przyjmowanej dożylnie substancji uzależniającej, otrzymywanej ze słomy makowej w warunkach domowych (–> opiaty, opium ), zawiera mieszaninę wszystkich alkaloidów opium.

KOMPULSJE

powtarzające się, wykonywane w określony sposób i w ustalonym porządku zachowania, których zaprzestanie wywołuje niepokój lub lęk (np. pozornie bezcelowe czyszczenie, sprawdzanie, liczenie itp.).

KONFABULACJE

zmyślone wypowiedzi służące do wypełniania –> luk pamięciowych powstałych u osób z ciężkimi zaburzeniami zapamiętywania i przypominania (np. w –> psychozie Korsakowa).

KONFORMIZM

tendencja do podporządkowywania się naciskom zewnętrznym.

KONFLIKT

sytuacja przeciwstawnych obowiązków, motywów, zamierzeń, działań.

KONOPIE INDYJSKIE

surowce do produkcji –> haszyszu i –> marihuany. Konopie indyjskie znane są również pod nazwa konopie siewne (Cannabis indica albo Cannabis satvia)

KORA MÓZGOWA

warstwa istoty szarej, grubości 1,5 – 5 mm, pokrywająca powierzchnie półkul mózgowych.

KORONAROGRAFIA

badanie wykonywane w celu oceny wnętrza naczyń wieńcowych i nasilenia zmian miażdżycowych.

KORSAKOWA PSYCHOZA

alkoholowy zespół amnestyczny – przewlekła psychoza alkoholowa występująca po wielu latach intensywnego picia, której podstawowymi objawami są zaburzenia pamięci, –> konfabulacje, dezorientacja, zafałszowane rozpoznawanie osób oraz –> zapalenie wielonerwowe.

KRIOTERAPIA

metoda leczenia polegająca na poddawaniu ciała działaniom niskich temperatur.

KROPLÓWKA

powolne, dożylnie wlewanie krwi, innych płynów, leków rozpuszczonych w większych ilościach płynu; stosowana w celach uzupełnienia niedoboru objętości krwi, odżywczych, dla uzupełnienia niedoboru płynów, wydłużenia w czasie dożylnego podawania leków.

krucjata wyzwolenia człowieka

maryjny ruch abstynencki przeciwstawiający się pijaństwu, zmierzający do odnowy człowieka i całego społeczeństwa (zainicjowany w 1979 roku przez ks. Franciszka Blachnickiego).

KRWIAK

krew, która wydostała się poza naczynie w rozwarstwionej tkance lub w jamie ciała (np. opłucnowej, czaszkowej).

KRWINKI

ciałka krwi (czerwone, białe, płytkowe), tzw. morfotyczne elementy krwi.

KURDESZ

staropolska nazwa pieśni biesiadnej (przyśpiewki).

LABILNOŚĆ

chwiejność – chwiejność afektywna to łatwość przechodzenia z jednego –> wzruszenia w drugie, często krańcowo odmienne; charakteryzuje osoby ze zwiększoną pobudliwością –> emocjonalną

LECZENIE SUBSTYTUCYJNE

forma leczenia uzależnień od substancji psychoaktywnych polegająca na podawaniu innej substancji o bardzo podobnym działaniu (np. kuracja metadonem).

LEUKOCYT

białe ciałko krwi, które odgrywa bardzo ważną rolę w systemie odpornościowym organizmu.

LĘK

stan –> emocjonalny zbliżony do –> strachu ale występujący bez wyraźnej przyczyny; uczucie niejasnego i bezprzedmiotowego niebezpieczeństwa, któremu towarzyszą objawy wegetatywne (m.in. przyśpieszenie czynności serca i oddechu, wysychanie śluzówek) i niepokój psychiczny.

LIBIDO

termin stosowany w –> psychoanalizie; oznacza energię psychiczną związana z popędem seksualnym, uważanym za podstawowy popęd życia, który determinuje wszelkie zachowania ludzi.

LIPOSUKCJA

odsysanie tłuszczu.

LSD

lizergid, kwas lizergowy – środek –> halucynogenny powodujący silne –> uzależnienie psychiczne; przyjmowany jest na kostce cukru lub w formie papierka do ssania.

LUKA PAMIĘCIOWA

palimpsest – zaburzenie pamięci występujące u osób uzależnionych od alkoholu, polegające na niepamięci niektórych wydarzeń z okresu bycia w stanie odurzenia alkoholem; gwarowo – „przerwa w życiorysie”, „urwany film”.

MAJACZENIE DRŻENNE

–> delirium tremens

MAKIWARA

„zupa”- wywar ze słomy makowej o kolorze czarnej kawy i gorzkim smaku, przyjmowany doustnie w razie braku –> kompotu.

MANIA

zaburzenie –> nastroju charakteryzujące się wzmożonym samopoczuciem (zadowolenie, radość, euforia ), nadmierną aktywnością psychiczną i ruchową, często nieuzasadnionym optymizmem i przekonaniem o swoich szczególnych możliwościach.

MARIHUANA

„trawka”, „maryśka” – substancja psychoaktywna; mieszanina suszonych liści i kwiatostanów konopi indyjskich przeznaczona do palenia lub sporządzania naparów.

MARSKOŚĆ

zmiany chorobowe w narządach, charakteryzujące się nadmiernym wytwarzaniem tkanki łącznej włóknistej, która zastępuje miąższ narządów zniszczony długotrwałym działaniem czynników toksycznych lub zapalnych

(np. alkoholowa marskość wątroby).

MASKULINIZACJA

związane z zaburzeniami hormonalnymi występowanie niektórych cech męskich u kobiet (spotykana też u kobiet uzależnionych od alkoholu).

MASOCHIZM

potrzeba doznawania bólu i upokorzenia; –> dewiacja seksualna polegająca na osiąganiu silnego podniecenia i rozkoszy seksualnej w sytuacjach całkowitego podporządkowania się i uległości wobec partnera.

MASTEKTOMIA

zabieg amputacji piersi spowodowany najczęściej rakiem piersi.

MECHANIZMY OBRONNE

sposoby umożliwiające względnie poprawne funkcjonowanie wówczas, kiedy nie jest możliwe zaspokojenie –> potrzeb, likwidacja –> konfliktów wewnętrznych oraz podtrzymanie pozytywnej –> samooceny (m.in. –> racjonalizacja, –> projekcja, intelektualizacja, zaprzeczanie itd.).

MEDIA SPOŁECZNOŚCIOWE

sieci społecznościowe, ang. Social Network Sites – SNSs – to wykorzystywanie technologii internetowych i mobilnych do interaktywnego komunikowania się (interaktywnego dialogu) z innymi ludźmi na różnych płaszczyznach.

MEDYTACJA

technika autopsychoterapii umożliwiająca zmianę osobowości w kierunku m.in. przezwyciężenia własnych lęków, zahamowań, niepewności oraz odkrycie nowych możliwości działania, ukrytych zdolności, zwiększenie możliwości i skali przeżyć itp.

MEOS

mikrosomalny układ utleniania alkoholu biorący udział w przemianie –> alkoholu etylowego w –> aldehyd octowy.

MELANCHOLIA

czarna żółć (od gr. mélas – czarny + cholé – żółć) –> depresja

MENOPAUZA

kilmakterium, przekwitanie – zespół objawów klinicznych spowodowanych stopniowym wygasaniem czynności gruczołów płciowych u kobiet pomiędzy 45 a 50 rokiem życia.

METABOLIZM

przemiana materii – procesy syntezy i rozpadu odbywające się w żywym organizmie.

MIAŻDŻYCA

skleroza – choroba zwyrodnieniowo – wytwórcza tętnic spowodowana odkładaniem się w ich ścianach tzw. blaszek miażdżycowych utworzonych z substancji tłuszczowo-białkowych oraz soli wapniowych. W wyniku zgrubienia ścian tętnic dochodzi do zwężenia ich światła powstawania ognisk niedokrwienia (np. niedokrwienie m. sercowego, mózgu itd.).

MIGRENA

ból głowy pochodzenia naczyniowo – ruchowego trwający od kilku do kilkunastu godzin.

MINNESOTA MODEL

sposób podejścia do alkoholizmu i terapii uzależnień zapoczątkowany na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych w stanie Minnesota (USA); W Polsce, elementy Modelu Minnesota, wprowadzone zostały po raz pierwszy w Oddziale Odwykowym Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie w połowie lat 80, przez dr. med. Bohdana Woronowicza.

MITOMANIA

pseudologia, kłamstwo patologiczne – chorobliwa skłonność do opowiadania nieprawdziwych historii, przedstawiania się w niezwykle korzystnym świetle z trudnością do odróżnienia prawdy od zmyśleń i wiarą w swoją wymyśloną rolę.

MITYNG

ang. meeting = spotkanie, zebranie; powszechnie stosowana nazwa dla określenia spotkań –> Anonimowych Alkoholików, –>Al-Anon, –>Alateen, DDA; spotykane są mityngi zamknięte (wyłącznie dla uczestników wymienionych wyżej wspólnot), otwarte (dla uczestników wspólnot oraz innych osób zainteresowanych , spikerskie (wcześniej wyznaczone osoby mówią o sobie), a także dla homoseksualistów, organizacyjne, dla określonych grup zawodowych itp. itd..

MOCZNICA

zespół objawów występujących w niewydolności nerek; samozatrucie spowodowane zatrzymaniem w organizmie trujących produktów przemiany materii.

MODLITWA O POGODĘ DUCHA

modlitwa, która stała się modlitwą –> Anonimowych Alkoholików; nie ma pewności kto jest jej autorem; jedni za autora uważają rzymskiego cesarza i filozofa Marka Aureliusza (121-180 r. n.e.), inni przypisują autorstwo protestanckim teologom – Christophowi Oetingerowi (1702-1782) i Reinholdowi Niebuhrowi (1892-1971), zaś jeszcze inna wersja mówi, że tekst znaleziono w gazecie, w jednym z nekrologów; polska wersja modlitwy brzmi następująco :

Boże użycz mi pogody ducha,

abym godził się z tym czego nie mogę zmienić,

odwagi abym zmieniał to co mogę zmienić

i mądrości, abym odróżniał jedno od drugiego.

MOLESTOWAĆ

natrętnie o coś prosić, wymuszać, narzucać się, zanudzać ciągłymi prośbami.

MORFINA

stosowany w medycynie bardzo silny narkotyczny środek przeciwbólowy (pochodny –> opium) łatwo prowadzący do uzależnienia.

MOTYWACJA

zespół wewnętrznych i zewnętrznych czynników, które uruchamiają celowe działania człowieka; świadome lub nieświadome czynniki (powody, pobudki) skłaniające do określonego działania; motywacja odgrywa istotną rolę przypodejmowaniu decyzji o zaprzestaniu picia alkoholu i rozpoczęciu leczenia, które może pogłębić motywację do niepicia.

MUTACJA

łac. odmiana,

MUTYZM

brak reakcji słownych przy zachowanej sprawności ośrodków i narządów mowy; spotykany jest najczęściej w przebiegu –> chorób psychicznych, ale także może być przejawem świadomego powstrzymywania się do wypowiedzi słownych.

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

stan, którego podłożem jest zwiększony opór w tętnicach obwodowych; spotykane jest często u osób nadużywających alkoholu.

NADUŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

termin, którego używanie nie jest zalecane przez Światową Organizację Zdrowia, bardziej właściwe jest określenie – używanie szkodliwe.

NALTREKSON i NALMEFEN

środki, które łagodzą u niektórych alkoholików potrzebę picia, “głód alkoholu”, nie leczą jednak alkoholizmu i powinny być stosowane równolegle z –> psychoterapią uzależnienia.

NAŁÓG

nazwa stosowana do określenia stanu uzależnienia (np. od alkoholu narkotyków czy nikotyny); popularnie: szkodliwe dla zdrowia przyzwyczajenie (nawyk); termin “nałóg alkoholowy” użyty został po raz pierwszy w 1901 r. przez Kurza i Kraepelina w odniesieniu do osób, które “nie były dostatecznie silne, aby zaprzestać picia wówczas, gdy picie narażało je na poważne szkody materialne, społeczne i cielesne”.

NAPOJE ALKOHOLOWE

napoje zawierające alkohol etylowy w różnym stężeniu; najczęściej spotykane to: wódki, koniaki, whisky (zwartość czystego alkoholu 40 – 50%), wina (zaw. alk. 10 – 20%) i piwa (zaw. alk. 3 – 7%).

NARCYZM

stan samouwielbienia, podziwiania i zachwycania się swoimi własnymi cechami fizycznymi oraz psychicznymi, czasami skierowanie zainteresowań erotycznych ku sobie; autofilia.

NARKOMANIA

uzależnienie od –> narkotyków tj. stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich.

NARKOMANII LECZENIE

zasady postępowania z osobami uzależnionymi od środków odurzających i psychotropowych oaz organizację i zasady funkcjonowania placówek leczniczych i rehabilitacyjno-readaptacyjnych dla tych osób reguluje ustawa z dn. 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii oraz towarzyszące jej przepisy wykonawcze. Zgodnie z tymi aktami poddanie się leczeniu, rehabilitacji i readaptacji jest dobrowolne. Wyjątek od tej zasady dotyczy młodzieży do lat 18 oraz osób skazanych na karę pozbawienia wolności za przestępstwa pozostające w związku z użyciem środków odurzających i psychotropowych. Czas leczenia nie jest określony z góry, jednak nie może trwać dłużej niż 2 lata. Poza placówkami opieki zdrowotnej, w udzielaniu pomocy osobom uzależnionym, uczestniczą organizacje społeczne takie jak MONAR, Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii, Towarzystwo Powrót z U i inne.

NARKOTYKI

substancje –> psychoaktywne (środki odurzające) pochodzenia roślinnego lub syntetycznego, których przyjmowanie prowadzi do –> uzależnienia (–> narkomanii); popularna nazwa środków odurzających (psychoaktywnych). W medycynie stosowane są jako środki przeciwbólowe, uspokajające i nasenne; produkcja, handel i stosowanie ich pozostaje pod ścisłym nadzorem.

NASTRÓJ

stan uczuciowy (–> emocjonalny) towarzyszący ogółowi przeżyć i spostrzeżeń, utrzymujący się przez dłuższy okres czasu, zmieniający się w zależności od czynników wewnętrznych (np. własne problemy, stan somatyczny) i zewnętrznych (wydarzenia w otoczeniu); spotykamy stany obniżonego nastroju (np. w –> depresji) i podwyższonego (np. w –> manii).

NATRĘCTWA

kompulsje, obsesje – zaburzenia sfery –> emocjonalnej i –> woli przejawiające się występowaniem, na zasadzie przymusu, bez udziału woli: myśli, impulsów lub czynności, którym towarzyszy przekonanie chorego o ich niedorzeczności i niecelowości. Przykładem może być wielokrotne sprawdzanie zamkniętych drzwi, mycie rąk, liczenie, myśli bluźniercze, myśli żeby kogoś udusić albo wyskoczyć przez okno itp. kompulsje – dotyczą sfery ruchowej, obsesje – myślenia.

NATRĘTNE MYŚLI

idee, wyobrażenia lub impulsy do działania, które pojawiają się w świadomości w sposób stereotypowy; niemal zawsze przeżywane są w sposób przykry i towarzyszy im lęk a osoba, która ich doświadcza bezskutecznie stara się im przeciwstawić.

NAWRÓT CHOROBY

powrót do starych, istniejących jeszcze przed podjęciem leczenia, wzorców funkcjonowania (myślenia, odczuwania i zachowań), które mogą ale nie muszą zakończyć się piciem; według tej definicji nawrót dotyczy wyłącznie osób, które ukończyły pomyślnie co najmniej podstawowy program terapii profesjonalnej

NAWYK

czynność utrwalona poprzez wielokrotne powtarzanie, często wykonywana automatycznie.

NEGATYWIZM

reagowanie na polecenie w sposób opaczny rozluźnionych przeciwstawianie się im (negatywizm czynny) lub ignorowanie ich (negatywizm bierny); w sensie szerszym – wszelkie negatywne postawy wobec otoczenia.

NEOLOGIZMY

słowa, których nie ma w zwykłym słowniku, a które zostały utworzone przez osobę i którym osoba ta nadała znaczenie.

NERW

wiązka włókien nerwowych o różnej grubości i długości, otoczona osłonką, przewodząca w obu kierunkach bodźce między obwodem a częścią centralną układu nerwowego.

NERW BŁĘDNY

X nerw czaszkowy, odpowiedzialny m.in. za oddychanie, połykanie, pracę serca, wydzielanie soków trawiennych.

NERWICA

czynnościowe zaburzenie –> psychogenne spowodowane szeroko rozumianymi –> urazami psychicznymi, bez obecności zmian organicznych w tkankach i narządach; istnieje szereg klasyfikacji nerwic.

NEURALGIA

newralgia, nerwoból

NEURASTENIA

odmiana –> nerwicy charakteryzująca się ciągłym uczuciem zmęczenia i wyczerpania które nie ustępują przy odpoczynku.

NEURON

komórka nerwowa zbudowana z ciała komórki i wypustek (–> neuryt i –> dendryt).

NEUROPATIE

zapalenia nerwów obwodowych wywołane najczęściej czynnikami toksycznymi (m.in. alkoholem, lekami) i infekcyjnymi.

NEUROPRZEKANIKI

przekaźniki, transmitery, mediatory – naturalne związki chemiczne uwalniane w –> synapsie i pośredniczące w przekazywaniu stanów pobudzenia lub hamowania między –> neuronami. Odgrywają istotną rolę m.in. w procesach pamięci i uczenia. Do neuroprzekaźników zaliczamy m.in. –> niektóre aminy biogenne (np. acetylocholinę, noradrenalinę, dopaminę, serotoninę), kwas gamma-aminomasłowy (GABA) oraz niektóre –> aminokwasy.

NEURYT

wypustka komórki nerwowej.

NEUSTRES

bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy

NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY

–> upośledzenie umysłowe

NIEPAMIĘĆ

–> amnezja

NIEŻYT ŻOŁĄDKA

ostre lub przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka; dość często spotykane jest u osób nadużywających alkoholu.

NIKOTYNA

alkaloid, substancja uzależniająca zawarta w tytoniu.

NIKOTYNIZM

uzależnienie od –> nikotyny;

NIMFOMANIA

chorobliwa aktywność seksualna kobiet, współistniejąca czasami z nadużywaniem alkoholu.

NOMOFOBIA

Termin NOMOPHOBIA lub NO MObile PHone PhOBIA jest używany do opisania stanu psychicznego polegającego na tym, że człowiek obawia się utraty kontaktu z telefonem komórkowym. Jest „produktem interakcji miedzy ludźmi a nowymi technologiami”. Nomofobia jest szczególnie powiązana z korzystaniem z mediów społecznościowych.

NOWE TECHNOLOGIE

to zaawansowane rozwiązania techniczne i zastosowania najnowszych odkryć naukowych w praktyce tj. telewizja, komputer/internet, tablet, telefon czy smartfon, które umożliwiają dostęp do mediów społecznościowych.

odczyn Biernackiego, jedno z podstawowych badań laboratoryjnych, które opiera się na obserwacji opadania krwinek czerwonych w słupku krwi, pozwala stwierdzić obecność procesu zapalnego w organizmie bez jego umiejscowienia.

OBDUKCJA

sądowo-lekarskie oględziny ciała lub zwłok.

OBJAWY ABSTYNENCYJNE

–> abstynencyjne objawy

OBŁĘD ALKOHOLOWY

paranoja alkoholowa – przewlekła i trudna do leczenia choroba psychiczna (nazywana też obłędem zazdrości, zespołem Otella ), występująca u mężczyzn uzależnionych od alkoholu, której podstawowym objawem jest zespół urojeń niewiary małżeńskiej, (przekonanie o niewierności seksualnej partnerki, śledzenie, poszukiwanie dowodów zdrady i winy itp.).

OBOJNACTWO

hermafrodytyzm – występowanie u jednego osobnika zarówno –> gonad męskich jak i żeńskich, przy niedostatecznie rozwiniętych zewnętrznych narządach płciowych.

OBOWIĄZEK LECZENIA ODWYKOWEGO

zgodnie z Ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z 1982 roku i jej późniejszymi nowelizacjami, jeżeli osoba uzależniona od alkoholu (opinię w przedmiocie uzależnienia wydaje biegły specjalista) w związku z piciem alkoholu “powoduje rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchyla się od pracy albo systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny” – może zostać zobowiązana przez sąd do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego (art. 24 – 33).

OBSESJE

uporczywie powracające i niezależne od woli pacjenta – myśli, słowa, przekonania, wątpliwości, wyobrażenia, impulsy, rytuały; treść obsesji dotyczy najczęściej brudu i zarazków, choroby, porządku, agresji, seksu i religii.

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

część układu nerwowego odpowiedzialna za przewodzenie bodźców między –> ośrodkowym układem nerwowym a otoczeniem, odpowiedzialna za czucie i ruch.

OCIĘŻAŁOŚĆ UMYSŁOWA

pogranicze normy i –> upośledzenia umysłowego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA OSÓB NIETRZEŹWYCH

nowy Kodeks karny (Dz.U. z dnia 2 sierpnia 1997 r., nr 88, poz. 553) reguluje tę sprawę w art. 31.

1 Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
2 Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
3 Przepisów § 1 i § 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawi się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.

ODTRUCIE

–> detoksykacja

ODWYKOWE LECZNICTWO

istniejący w Polsce system placówek prowadzących leczenie osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin. W systemie tym, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dn. 31 grudnia 1999 roku, znajdują się: wojewódzki ośrodek terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia, przychodnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia (w jej skład wchodzić powinna poradnia dla osób uzależnionych od alkoholu oraz poradnia dla osób współuzależnionych), poradnia dla osób z problemami alkoholowymi, oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, całodobowy oddział terapii uzależnienia od alkoholu, dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu oraz ośrodek terapii uzależnień od alkoholu.

OFTALMOLOGIA

okulistyka, nauka o chorobach oczu i ich leczeniu (gr. ophtalmos – oko, logos – nauka)

OGLĄDACTWO

osiąganie podniecenia seksualnego poprzez podglądanie ludzi, bez ich wiedzy i najczęściej w sytuacjach intymnych.

OINOMANIA

dawna nazwa alkoholizmu (uzależnienia od alkoholu); nazwa pochodzi od greckiego słowa oinos = wino.

OMAM

–> halucynacja

OMAMICA ALKOHOLOWA

–> halucynoza alkoholowa

OMAMY RZEKOME

pseudoomamy – spotykane w przebiegu niektórych chorób psychicznych oraz zatruć substancjami psychoaktywnymi doznania zmysłowe, zbliżone do –> halucynacji, pozbawione cech obiektywności, ze współistniejącą świadomością ich nierzeczywistego charakteru (np. głosy w głowie, w jamie brzusznej).

OPIATY

opioidy – pochodne makowca, alkaloidy zawarte w maku ogrodowym.

OPILSTWO OKRESOWE

–> dipsomania

OPIUM

substancja psychoaktywna, uzależniająca zawarta w maku ogrodowym : w języku greckim słowo „opion” oznacza sok roślinny.

ORTOREKSJA

obsesyjna troska o zdrowe odżywianie znalazła już nawet swoją nazwę – ortoreksja (orthorexia nervosa, gr. ortho – prawidłowy, oreksis – apetyt). W odróżnieniu od anorektyka – ortorektyk koncentruje się nie na ilości ale na jakości spożywanych pokarmów

OSŁUPIENIE

stupor; stan cechujący się brakiem, istotnym zmniejszeniem lub zablokowaniem ruchów spontanicznych i reaktywnych oraz brakiem reakcji psychomotorycznych à mutyzmem.

OSOBOWOŚCI ZABURZENIA

wadliwy rozwój –> osobowości przejawiający się głównie w zachowaniu i działaniu; odchylenia od normy w zakresie cech –> charakteru,–> temperamentu lub sfery popędowej.

OSOBOWOŚĆ

zespół względnie stałych i trwałych warunków wewnętrznych (–> charakteru, –> temperamentu, –> intelektu oraz konstytucji fizycznej) decydujących o tym w jaki sposób człowiek reguluje swoje stosunki z otaczającym światem a więc determinujących specyficzny sposób przystosowania się jednostki do otoczenia ;jest ściśle powiązana z procesami poznawczymi, motywacyjnymi, temperamentem, sprawnością intelektualną itp.

OSTEOMALACJA

rozmiękanie kości, odwapnianie tkanki kostnej grożące złamaniami

OSTEOPOROZA

postępujące zmniejszanie się gęstości kości grożące pękaniem i złamaniami.

OSTRE PSYCHOZY ALKOHOLOWE

choroby psychiczne występujące obok objawów zespołu abstynencyjnego, u części osób uzależnionych od alkoholu; najczęściej spotykane to –> delirium tremens i ostra –> halucynoza.

OSTRZEGAWCZE OBJAWY

sygnały poprzedzające wystąpienie pełnego obrazu –> zespołu uzależnienia od alkoholu.

OŚRODEK APOSTOLSTWA TRZEWOŚCI

utworzony w 1968 r., przez Ojca Benignusa Jana Sosnowskiego (1912-1997), przy Klasztorze Braci Mniejszych Kapucynów w Zakroczymiu Ośrodek prowadzący kursy – rekolekcje z zakresu problematyki –> uzależnień dla osób świeckich i duchowieństwa oraz działalność wydawniczą; w Ośrodku odbywają się również „dni skupienia” –> Anonimowych Alkoholików i –> Al-Anon.

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY

część –> układu nerwowego (mózg, rdzeń przedłużony, rdzeń kręgowy).

OTĘPIENIE

demencja – stale postępujące obniżanie się sprawności umysłowej oraz przystosowania społecznego na skutek różnych schorzeń ośrodkowego układu nerwowego (pierwotnych lub wtórnych) u osoby, która osiągnęła swój optymalny poziom rozwoju. W obrazie klinicznym dominują zaburzenia pamięci (głównie zapamiętywania), obniżenie poziomu ogólnej sprawności –> intelektualnej, znacznie gorsze wykonywanie codziennych czynności życiowych oraz zmiany w zakresie życia emocjonalnego (m.in. chwiejność uczuciowa, niewspółmierne do bodźca reakcje emocjonalne, osłabienie uczuć wyższych). Jednym z czynników powodujących otępienie jest alkohol.

OTĘPIENIE RZEKOME

pseudodemencja – udzielanie rażąco błędnych odpowiedzi na najprostsze pytania połączone często z bezsensownym zachowaniem, towarzyszącymi zwykle mniejszymi lub większymi zaburzeniami –> świadomości; spotykane jest w psychozach reaktywnych, głównie tzw. więziennych; osoba demonstrująca objawy pseudodemencji, w chwilach kiedy nie jest obserwowana, zachowuje się względnie prawidłowo.

PADACZKA

epilepsja, „choroba św. Walentego” – zespół objawów somatycznych, wegetatywnych i psychicznych, który może występować na podłożu różnych zmian morfologicznych i metabolicznych w mózgu.

PADACZKA ALKOHOLOWA

nazwa używana dla określenia napadów drgawkowych występujących w przebiegu –> zespołu abstynencyjnego u osób –> uzależnionych od alkoholu.

PALIMPSEST

–> luka pamięciowa

PANIKA

napad silnego –> lęku

PARESTEZJE

zaburzenia czucia – najczęściej mrowienie, drętwienie lub zmiany temperatury skóry.

PARPA

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – instytucja podlegająca Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej, której zadaniem są działania profilaktyczne oraz rozwiązywanie problemów alkoholowych w Polsce.

PARAPSYCHOLOGIA

rodzaj zainteresowań związanych ze zjawiskami psychicznymi (paranormalnymi), których istnienie jest często kwestionowane w świetle badań naukowych; do zjawisk tych należą m.in. telepatia, jasnowidzenie, zdolność do przewidywania przyszłości itp.

PARANOJA

przewlekła –> psychoza charakteryzująca się obecnością usystematyzowanego i logicznie skonstruowanego systemu –> urojeń.

PARANOJA ALKOHOLOWA

–> obłęd alkoholowy

PATOLOGIA

nauka o procesach i stanach chorobowych organizmu; stan odbiegający od normalnego.

PATOSTREAM

strony internetowe, które pokazują zachowania będące dewiacjami społecznymi, w tym zwłaszcza takie jak: libacje alkoholowe, przemoc domowa itp., a w tym liczne wulgaryzmy. Kolejne czynności są wykonywane w zamian za drobne wpłaty pieniężne dokonywane przez widzów.

PEDOFILIA

kontakty seksualne osoby dorosłej z dziećmi.

PELAGRA

rumień lombardzki – zaburzenia powstałe w wyniku niedoboru głównie wit. PP oraz witamin grupy B, witaminy A i C; spotykana jest u osób uzależnionych od alkoholu.

PERCEPCJA

postrzeganie przedmiotów, zjawisk i procesów zachodzących w zasięgu zmysłów.

PERFEKCJONIZM

dążenie do doskonałości w wykonywaniu czegoś (jeżeli jest przesadne wówczas utrudnia lub uniemożliwia sprawne działanie).

PERFORACJA

przedziurawienie (np. ściany żołądka).

PERMAREKSJA

uzależnienie od bycia na diecie, które polega na skrupulatnym ważeniu posiłków, dokładnym liczeniu kalorii i ciągłym pilnowaniu ograniczeń w codziennym jadłospisie. Zdarza się, że permareksja poprzedza anoreksję.

PERYSTALTYKA

ruchy robaczkowe jelit umożliwiające przesuwanie się miazgi pokarmowej wzdłuż jelita.

PETIT MAL

mały napad –> padaczkowy; krótkotrwały stan całkowitej utraty świadomości, bez drgawek ale z towarzyszącymi niekiedy ruchami mimowolnymi.

PHUBBING

sytuacje polegające na ignorowaniu obecności osób, w których towarzystwie aktualnie przebywamy, poprzez zajmowanie się, w ich obecności, telefonem (smartfonem) lub tabletem. Ciałem jesteśmy ze znajomymi, a myślami z tymi „lepszymi” znajomymi z Internetu.

PICIE SZKODLIWE

spożywanie alkoholu, które wywołuje szkody w funkcjonowaniu fizycznym i psychicznym człowieka.

PICIE RYZYKOWNE

spożywanie alkoholu w takich ilościach i w taki sposób, że wiąże się to z bardzo wysokim prawdopodobieństwem wystąpienia szkód zdrowotnych, o ile sposób picia nie ulegnie istotnym zmianom.

PIENIACTWO

uporczywe udowadnianie swoich racji, bez uwzględniania punktu widzenia innych osób z jednoczesnym podejrzewaniem tych osób o niechęć, przekupstwo wyraźnie działania w złej wierze oraz ze skłonnością do pisania odwołań, skarg i zażaleń; istotne jest w nim udowodnienie własnych racji a nie jakiekolwiek inne korzyści; w krańcowych przypadkach dochodzi do rozwinięcia się tzw. obłędu pieniaczego (–> paranoi).

PIJAŃSTWO

zły i szkodliwy dla organizmu człowieka –> nawyk (obyczaj) związany z częstym spożywaniem dużych ilości alkoholu; nawyk ten można w każdej chwili zmienić i tym samym nie dopuścić do rozwinięcia się -> alkoholizmu; pijaństwo jest bardzo często mylone ze zjawiskiem chorobowym jakim jest –> uzależnienie od alkoholu (alkoholizm).

PIROMANIA

podpalanie lub próby wzniecania pożarów bez widocznego motywu, ale z uporczywym zainteresowaniem się tematami związanymi z ogniem czy pożarem.

PLACEBO

substancja obojętna farmakologicznie, identycznie wyglądająca jak określony lek i podawana zamiast niego.

PLĄSAWICA

choroba układu nerwowego charakteryzująca się występowaniem ruchów mimowolnych (niezależnych od woli chorego).

PŁONICA

szkarlatyna, choroba wywołana paciorkowcem, charakteryzująca się wystąpieniem charakterystycznej, drobnej różowoczerwonej wysypki.

POCHMIEL

–> kac

PODŚWIADOMOŚĆ

procesy psychiczne, które odbywają się bez udziału świadomości.

POLINEUROPATIA

–> zapalenie wielonerwowe

POP

Program ograniczania picia alkoholu polegający na wypracowaniu zdyscyplinowanego wzoru konsumpcji alkoholu, zgodnego z ustalonym wspólnie z terapeutą planem picia, zawierającym zestaw zasad dotyczących używania alkoholu (ilość, częstość, kontekst, czas i miejsce).

POPĘD

termin używany zamiennie z terminami –> potrzeba, –> instynkt; biologicznie uwarunkowany czynnik ukierunkowujący zachowania na jego zaspokojenie, nieświadoma siła biologiczna wywołująca określone zachowanie.

POSOCZNICA

reakcja zapalna powstająca w odpowiedzi na uogólnione zakażenie organizmu.

POTENCJA SEKSUALNA

zdolność do reakcji seksualnych oraz wykonywania określonych funkcji seksualnych.

POTRZEBA

dotkliwie odczuwany brak czegoś zmuszający organizm do zmiany tego stanu (do zaspokojenia potrzeby); –> psychologia dzieli potrzeby na biologiczne (np. pokarmu, seksualne) oraz społeczne (np. znaczenia, władzy).

PREAMBUŁA

ang. preamble = wstęp – wprowadzenie do aktu prawnego wyjaśniające okoliczności jego wydania oraz cele jakim powinien służyć; Preambuła –> AA jest to krótki tekst charakteryzujący w wielkim skrócie Wspólnotę AA:

„Anonimowi Alkoholicy są wspólnotą mężczyzn i kobiet, którzy dzielą się nawzajem swoim doświadczeniem, siłą i nadzieją, aby rozwiązać swój wspólny problem i innym pomagać w wyzdrowieniu z alkoholizmu. Jedynym warunkiem uczestnictwa jest chęć zaprzestania picia. Nie ma w AA żadnych składek ani opłat, jesteśmy samowystarczalni poprzez własne, dobrowolne datki. Wspólnota AA nie jest związana z żadną sektą, wyznaniem, partią organizacją lub instytucją; nie angażuje się w żadne publiczne polemiki; nie zajmuje stanowiska w jakichkolwiek sporach. Naszym najważniejszym celem jest pozostawać trzeźwym i pomagać innym alkoholikom w osiągnięciu trzeźwości”.

PREGOREKSJA

obsesja na punkcie szczupłej sylwetki u kobiet ciężarnych, ciąża nie jest przeszkodą ani dla intensywnych ćwiczeń fizycznych, ani ścisłej diety.

PREWENCJA

zapobieganie, uprzedzanie; patrz też –> profilaktyka

PROBIERZ TRZEŹWOŚCI

rurka wypełniona wskaźnikiem koloru pomarańczowego, który pod wpływem powietrza wydychanego przez osoby będące w stanie po spożyciu alkoholu – zabarwia się na kolor zielony.

PROFILAKTYKA

zapobieganie niekorzystnym zjawiskom; całokształt działań i środków mających na celu zapobieganie np. chorobom (m.in. alkoholizmowi).

PROGRAM DWUNASTU KROKÓW

zapoczątkowany przez Wspólnotę –> Anonimowych Alkoholików program zdrowienia z alkoholizmu, który po zmodyfikowaniu został zaadaptowany przez wiele innych wspólnot samopomocowych. Program ten:

ułatwia uzyskanie wglądu w istotę uzależnienia oraz w samego siebie,
umożliwia analizę swoich kontaktów interpersonalnych,
wspiera w poznawaniu i potencjalnych możliwości własnego rozwoju,
daje wskazówki, w jaki sposób można powracać do zdrowia,
wyznacza kierunek i etapy procesu zmiany.

Umożliwia więc usunięcie środkami psychologicznymi objawów choroby oraz uzyskanie korzystnych zmian w stanie zdrowia i w zachowaniu.

PROHIBICJA

prawny zakaz produkcji, dystrybucji i konsumpcji napojów alkoholowych.

PROJEKCJA

jeden z –> mechanizmów obronnych polegający na przypisywaniu innym ludziom własnych negatywnych –> uczuć, cech lub –> motywów postępowania; często spotykana u osób uzależnionych. Np. „Ja nie lubię kogoś” zostaje zamienione na „On nie lubi mnie”.

PROMIL

tysiączna część liczby, dziesiąta część procenta, oznaczona %0.

PROPINACJA

wyłączne prawo właściciela dóbr ziemskich do produkcji i sprzedaży alkoholu w obrębie swoich dóbr.

PRZYMUSOWE LECZENIE ALKOHOLIKÓW

istniejąca do 1982 roku forma postępowania z osobami uzależnionymi od alkoholu; o zastosowaniu przymusowego leczenia w ambulatoryjnych placówkach lecznictwa odwykowego decydowały tzw. komisje społeczno – lekarskie, a do zakładów lecznictwa stacjonarnego kierowały sądy powiatowe na wniosek tych komisji; obecnie forma ta nie istnieje i została zastąpiona –> obowiązkiem leczenia odwykowego.

PRZYSADKA MÓZGOWA

gruczoł dokrewny, położony w środkowym dole mózgowym

PRZYTOMNOŚĆ

–> świadomość

PSA

białko wydzielane tylko przez komórki prostaty, swoisty antygen proststy.

PSEUDODEMENCJA

–> otępienie rzekome

PSEUDOLOGIA

–> mitomania

PSEUDOOMAMY

–> omamy rzekome

PSYCHASTENIA

rodzaj –> nerwicy charakteryzujący się występowaniem poczucia obcości, obojętności, trudnościami w podejmowaniu decyzji , znużeniem, przygnębieniem itp..

PSYCHIKA

całokształt procesów i cech psychicznych istot żywych; funkcja mózgu; specyficzna organizacja procesów i psychicznych charakterystycznych dla danej jednostki lub typowa dla pewnej grupy społecznej.

PSYCHIATRIA

dziedzina medycyny, nauka o zaburzeniach i –> chorobach psychicznych, ich przyczynach, objawach, sposobach leczenia.

PSYCHOAKTYWNE SUBSTANCJE

związki chemiczne powodujące uzależnienie; należą do nich: –> alkohol, –> opiaty, przetwory –> konopi indyjskich, niektóre leki uspokajające, przeciwbólowe i nasenne, –> kokaina, substancje pobudzające (–> amfetamina, –> spidy), –> halucynogeny , tytoń (–> nikotyna), lotne rozpuszczalniki, –> inhalanty; substancje te mogą być przyjmowane doustnie, w formie tabaczki do wąchania, podskórnie, dożylnie lub wdychane.

PSYCHOANALIZA

stworzona przez Zygmunta Freuda metoda leczenia zaburzeń psychicznych oparta na badaniu głębokich struktur psychicznych, „nauka o nieświadomości” człowieka.

PSYCHODEGRADACJA ALKOHOLOWA

zespół nieodwracalnych zmian cech –> osobowości polegający m.in. na zubożeniu życia –> uczuciowego i zainteresowań, osłabieniu lub zaniku społecznej –> motywacji działania, osłabieniu zdolności planowania i przewidywania; bywa często zbyt pochopnie rozpoznawana u osób uzależnionych od alkoholu.

PSYCHODRAMA

technika psychoterapeutyczna stosująca grę dramatyczną.

PSYCHOGENNE ZABURZENIA

zaburzenia spowodowane –> urazami psychicznymi czyli trudnymi sytuacjami (od drobnych niepowodzeń do wydarzeń tragicznych i wstrząsających), które ujemnie wpływają na stan psychiczny.

PSYCHOLOGIA

nauka o zachowaniu człowieka i zwierząt wyższych, wyróżnia się wiele różnych kierunków (np. analityczna, humanistyczna, głębi, postaci) oraz zastosowań (np. kliniczna, lekarska, sądowa, pracy, pedagogiczna).

PSYCHOMETRIA

ogół metod i technik pozwalających mierzyć zjawiska psychiczne.

PSYCHOPATIA

termin używany często dla określenia –> nieprawidłowej osobowości; jedno z najbardziej wieloznacznych pojęć psychiatrycznych.

PSYCHOSOMATYKA

medycyna psychosomatyczna – gałąź medycyny zajmująca się zarówno wpływem stanu psychicznego na powstawanie zmian somatycznych (fizycznych, organicznych), jak i chorób somatycznych na funkcje psychiczne.

PSYCHOTERAPIA

metoda terapeutyczna polegająca na oddziaływaniu terapeuty (psychoterapeuty) na psychikę pojedynczego pacjenta (psychoterapia indywidualna) lub grupy pacjentów (psychoterapia grupowa). Istnieją różne metody psychoterapii np. psychoterapia psychoanalityczna, racjonalna, sugestywna itd.

PSYCHOTERAPIA UZALEŻNIEŃ

zespół oddziaływań psychologicznych, których celem jest umożliwienie pacjentowi identyfikacji z chorobą, jej akceptację oraz wywołanie potrzeby dokonania zmiany siebie i swojego dotychczasowego stylu życia tak, aby było możliwe dalsze funkcjonowanie bez alkoholu, innych substancji psychoaktywnych i kompulsywnych zachowań. Zmiany te powinny dotyczyć postaw, przekonań, zachowań, przyzwyczajeń, relacji z innymi, a także sposobów przeżywania, odczuwania, reagowania, myślenia itp.

PSYCHOZA

–> choroba psychiczna

PSYCHOZA KORSAKOWA

–> Korsakowa psychoza

PSYCHOZA REAKTYWNA

– choroba psychiczna wywołana przez silny –> uraz psychiczny będący skutkiem jednorazowego przeżycia lub szeregu przeżyć; charakterystyczne jest istnienie zrozumiałego związku między wydarzeniami a reakcją psychiczną.

PSYCHOZY EGZOGENNE

choroby psychiczne uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi powstałe np. w wyniku infekcji czy zatruć (m.in. alkoholem).

PSYCHOZY ENDOGENNE

choroby psychiczne o nieustalonej przyczynie, które związane są prawdopodobnie z wrodzonymi defektami czynności –> ośrodkowego układu nerwowego np. –> schizofrenia.

PULMONOLOGIA

specjalność medyczna zajmująca się chorobami układu oddechowego.

PUNKCJA

zabieg diagnostyczny, nakłucie, np. punkcja lędźwiowa to pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego z kanału kręgowego.

PYCHA

postawa podyktowana świadomością swych zasług (prawdziwych i wyimaginowanych) z tendencją do ich przeceniania; mówi się, że „pycha kroczy przed upadkiem”.

RACJONALIZACJA

jeden z –> mechanizmów obronnych człowieka polegający na uzasadnianiu lub usprawiedliwianiu w sposób racjonalny (rozumowy) postaw i działań uwarunkowanych czynnikami emocjonalnymi lub motywami, które jednostka pragnie ukryć lub z których nie zdaje sobie w pełni sprawy; mechanizm ten jest często spotykany u osób uzależnionych od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.

RADIOTERAPIA

leczenie, głównie chorób nowotworowych, poprzez naświetlanie promieniami jonizującymi (promieniami Roentgena i pierwiastków promieniotwórczych takich jak rad czy kobalt).

RDZEŃ KRĘGOWY

dolna część –>ośrodkowego układu nerwowego (obok mózgu i rdzenia przedłużonego), położona w kanale kręgowym, przewodzi bodźce pomiędzy mózgowiem a układem obwodowym.

REAKCJA KRÓTKIEGO SPIĘCIA

określenie używane przez –> psychiatrów dla nazwania zachowania stanowiącego rozładowanie trwającego od dłuższego czasu napięcia –> emocjonalnego; reakcja następuje po zadziałaniu bodźca ściśle związanego z dotychczasowym –> traumatyzującym przeżyciem; zachowanie jest obce –> osobowości.

REANIMACJA

ożywianie, resuscytacja – przywracanie do życia ze stanu –> śmierci klinicznej; powrót do życia jest możliwy jeśli śmierć kliniczna nie trwa dłużej niż 3-4 minuty od chwili zatrzymania krążenia i oddychania.

RECEPTORY

wyspecjalizowane elementy układu nerwowego, w których dochodzi do przekształcenia energii bodźca na impuls nerwowy; “narządy” za pomocą których organizm odbiera podniety z zewnątrz.

REGRESJA

w języku psychologicznym określenie to oznacza powrót do prymitywnych form reagowania (zachowań) charakterystycznych dla wcześniejszych faz rozwojowych człowieka.

REHABILITACJA

przystosowanie do czynnego udziału w życiu społeczeństwa osób, które z powodu choroby lub kalectwa utraciły sprawność fizyczną lub psychiczną; w języku prawniczym – przywrócenie praw, uniewinnienie osoby uprzednio skazanej, zatarcie skazania.

REINTOKSYKACJA

–> klin

REKTYFIKACJA

proces oczyszczenia spirytusu z ubocznych produktów fermentacji oraz zmniejszania w nim zawartości wody.

RELAKSACJA

wprowadzenie organizmu w stan odprężenia; osiągnięcie stanu wewnętrznej równowagi i wewnętrznego spokoju.

REMISJA

przejściowe złagodzenie przebiegu choroby lub całkowite ustąpienie jej objawów.

RESEKCJA

wycięcie, usunięcie (np. chorego narządu, zęba).

RESOCJALIZACJA

działania mające na celu przywracanie utraconych lub rozluźnionych związków społecznych; dążenie do tego, aby jednostka była zdolna do pełnienia aprobowanych społecznie ról przypisywanych zazwyczaj osobom w jej wieku i jej płci.

RESPIRATOR

przyrząd, który automatycznie umożliwia sztuczne oddychanie.

REZONANS MAGNETYCZNY

metoda diagnostyczna polegająca na obrazowaniu ciała ludzkiego przy pomocy pola magnetycznego.

ROZEDMA

nieodwracalne uszkodzenie struktury płuc, którego podstawowym objawem jest duszność.

ROZKOJARZENIE

zaburzenia mowy (i myślenia) polegające na rozbiciu związków logicznych, przy zachowaniu prawideł gramatyki i składni; brak związku i sensu w wypowiedziach, brak logicznego powiązania między fragmentami wypowiedzi, niezrozumiałe przeskoki z tematu na temat; przy znacznie nasilonym rozkojarzeniu można zrozumieć jedynie pojedyncze słowa (tzw. sałatka słowna).

ROZSTRZENIE OSKRZELI

poszerzenie światła oskrzeli spowodowane zniszczeniem jego ścian, najczęściej przez proces zapalny.

RUCH TRZEŹWOŚCI (RTMK)

pełna nazwa: Ruch Trzeźwości im. Św. Maksymiliana Kolbe; utworzony został w 1983 roku jako kontynuacja tradycji katolickich stowarzyszeń trzeźw ościowych i abstynenckich (Akcja katolicka, Krucjata Wstrzemięźliwości, Krucjata Miłości, –> Krucjata Wyzwolenia Człowieka), skupia trzy kręgi osób tj. sympatyków, przyjaciół apostolstwa trzeźwości (osoby, które zobowiązały się całkowitej wstrzemięźliwości od picia alkoholu, palenia i narkotyków) oraz miłośników apostolstwa trzeźwości (animatorzy i krzewiciele abstynencji),

SADYZM

potrzeba całkowitego podporządkowania sobie drugiego człowieka po to, aby możliwe było upokarzanie go i zadawanie mu bólu; –> dewiacja seksualna polegająca na odczuwaniu silnego podniecenia i rozkoszy seksualnej poprzez poniżanie i zadawanie bólu partnerowi.

SAMOBÓJSTWO – ocena ryzyka

ryzyko samobójstwa jest istotnie wyższe u osób demonstrujących: wysoki poziom lęku z niepokojem ruchowym, poczucie beznadziejności i przekonanie o znalezieniu się w sytuacji bez wyjścia, duże poczucie winy, nastrój –> dysforyczny, dolegliwości bólowe w przebiegu schorzeń somatycznych oraz u osób cierpiących na przewlekłe zaburzenia snu;

SAMOOCENA

postawa wobec samego siebie, zwłaszcza wobec własnych możliwości; może być pozytywna i negatywna, wysoka i niska; w sposób istotny wpływa na funkcjonowanie człowieka; osoby z niską samooceną częściej sięgają po alkohol.

SAMOOKALECZENIA

samouszkodzenia – zachowania obliczone na uzyskaniu określonego celu; zwykle są to płytkie nacięcia skóry żyletką, często dokonywane w stanie po spożyciu alkoholu.

SATYRYZM

chorobliwy stan nadmiernego pobudzenia seksualnego u mężczyzn.

SCHIZOFRENIA

grupa psychoz –> endogennych, których podstawową cechą wg. Bleulera jest rozpad lub rozszczepienie osobowości (gr. schizo – rozszczepiam, phren – rozum ), występują w niej m.in. –> urojenia, –> omamy i –> pseudoomamy.

SENNOWŁÓCTWO

niezamierzone wstawanie i chodzenie podczas snu przy niskim poziomie à świadomości, reaktywności i sprawności ruchowej pokryte zwykle niepamięcią.

SEROLOGIA

nauka zajmująca się badaniem reakcji pomiędzy antygenami a przeciwciałami w surowicy krwi.

SEROTONINA

bardzo ważny przekaźnik w układzie nerwowym.

SKAZA

skłonność do określonych chorób (np. skaza wysiękowa, naczyniowa, moczanowa itd.).

SKOLIOZA

wygięcie boczne kręgosłupa.

SŁOWOTOK

nadmiar chaotycznie wypowiadanych słów, spotykany najczęściej w –> gonitwie myślowej.

SMARTFON

ang. smartphone, (od ang. smart = sprytny) – przenośne urządzenie elektroniczne, które potrafi „wszystko” łącząc funkcję telefonu komórkowego i kieszonkowego komputera (PDA – Personal Digital Assistant) tj. kontakt telefoniczny, odbieranie poczty elektronicznej, przeglądarkę sieciową, cyfrowy aparat fotograficzny, kamerę video, odczytywanie dokumentów czy zarządzanie informacjami osobistymi

SMARTWATCH

smartzegarek – zegarek na rękę. pracujący pod kontrolą systemu operacyjnego, miniaturowy smartfon, który nosimy na nadgarstku i który oferuje znacznie więcej niż odmierzanie czasu, bo np. sterowanie telefonem.

SPECJALISTA PSYCHOTERAPII UZALEŻNIEŃ

osoba z wyższym wykształceniem, która posiada kwalifikacje zawodowe uzyskane w szkoleniu specjalistycznym w zakresie terapii uzależnień; kwalifikacje te muszą być potwierdzone certyfikatem specjalisty psychoterapii uzależnień.

SPIDY

używana przez narkomanów nazwa dla określenia grupy substancji pobudzających (–> amfetamina).

SPOŁECZNOŚĆ TERAPEUTYCZNA

jest to metoda leczenia osób uzależnionych, która powstała w 1958 roku w Stanach Zjednoczonych Ameryki, w Santa Monica, w Kalifornii. Została założona przez Charlesa Dedericha, jednego z pierwszych członków Ruchu Anonimowych Alkoholików, który postanowił stworzyć wspólnotę wolną od alkoholu i narkotyków, w której alkoholicy i narkomani będą mogli zmieniać swoje życie.

SPONSOR

ang. sponsor = ojciec (matka) chrzestny/a, poręczyciel, osoba (firma) finansująca; we Wspólnocie –> Anonimowych Alkoholików mianem sponsora określa się alkoholika z dłuższym stażem w trzeźwieniu i autorytetem, pełniącego rolę przewodnika i doradcy dla innego alkoholika, który poprosił o sponsorowanie. Podstawowym zadaniem sponsora jest udzielanie podopiecznemu pomocy w pracy nad Programem Dwunastu Kroków; dokonując wyboru sponsora należy mieć na uwadze, aby była to osoba tej samej płci, która legitymuje się wystarczająco długim okresem abstynencji i zdrowienia, „przerobiła” co najmniej pięć pierwszych Kroków, zapoznała się dokładnie z podstawowymi pozycjami literatury AA, systematycznie uczestniczy w mityngach AA, pracuje nad Krokami i co jest niezwykle ważne – ma swojego własnego sponsora.

STAN NIETRZEŹWOŚCI

zawartość powyżej 0,5 promila alkoholu we krwi;

STAN PO SPOŻYCIU ALKOHOLU

zawartość od 0,2 do 0,5 promila alkoholu we krwi.

STAN UPOJENIA

–> upicie

STATYNY

preparaty wpływające na obniżenie poziomu cholesterolu, działające ochronnie na śródbłonek naczyń krwionośnych.

STŁUSZCZENIE

odkładanie się tłuszczu w komórkach narządów miąższowych (u osób nadużywających alkoholu szczególnie często spotykane jest stłuszczenie wątroby).

STRACH

stan –> emocjonalny wynikający z poczucia realnego zagrożenia.

STRES

stan organizmu spowodowany działaniem różnych czynników szkodliwych (np. psychicznych, fizycznych, infekcyjnych, metabolicznych itd.); dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki a wymogami sytuacji (a stresorem), charakteryzująca się brakiem równowagi.

STUPOR

osłupienie

SUBSTANCJE PSYCHOTROPOWE

substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działające na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie substancji psychotropowych stanowiących załącznik do ustawy z dn. 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii.

SUCHOŚĆ

we Wspólnocie Anonimowych Alkoholików określane jest w ten sposób samo powstrzymywanie się od picia alkoholu bez równoczesnej –> zmiany osobistej.

SUCHY KAC

popularna nazwa zespołu rzekomoabstynencyjnego; wystąpienie objawów identycznych jak –> abstynencyjne pomimo długiego okresu powstrzymywania się od picia alkoholu.

SUMIENIE GRUPY

sposób podejmowania decyzji w grupie AA, w sprawach dotyczących grupy jako całości (głosują wszyscy uczestnicy grupy).

SUPEREGO

nadjaźń; ogół zasad moralnych wprowadzonych do nieświadomości człowieka.

SYMPTOM

objaw czegoś np. choroby

SYMULACJA

świadome udawanie czegoś (np. choroby) w celu wprowadzenia kogoś w błąd.

SYNAPSA

miejsce styku komórek nerwowych, w którym przekazywany jest impuls nerwowy.

SYNDROM

zespół współwystępujących symptomów (np. objawów choroby).

SYNTONIA

zdolność do emocjonalnego współbrzmienia z otoczeniem; osoby syntoniczne charakteryzuje łatwość w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów z otoczeniem.

SZYNK

dawna nazwa podrzędnej restauracji (baru), gdzie sprzedawano alkohol; nazwa pochodzi od niemieckiego słowa schenken – nalewać.

ŚMIERĆ BIOLOGICZNA

stan, w którym obecne są tzw. znamiona śmierci tj. bladość powłok, stężenie pośmiertne, oziębienie ciała, plamy opadowe i wysychanie powłok ciała.

ŚMIERĆ KLINICZNA

utrata przytomności, bezwład ciała, zanik odruchów, ustanie krążenia i oddychania; w tym stanie przez okres do 3-4 min. narządy i tkanki zachowują swoją żywotność co pozwala na przywrócenie do życia za pomocą –> reanimacji.

ŚMIERĆ MÓZGOWA

stan charakteryzujący się objawami śmierci –> ośrodkowego układu nerwowego tj. brak jakichkolwiek odruchów wewnętrznych (sztucznie utrzymanie ciśnienia krwi i oddech), brak jakichkolwiek odruchów zewnętrznych (ścięgnistych, rogówkowych itp.), wykonane dwukrotnie w ciągu 24 godzin badanie –> EEG nie wykazało czynności bioelektrycznej mózgu.

ŚPIĄCZKA

koma – głęboki stan zaburzeń przytomności (–> świadomości) niemożliwy do przerwania zwykłymi środkami stosowanymi do przebudzenia, spotykany m.in. w stanach zatrucia alkoholem i innymi substancjami psychoaktywnymi. Rozróżniamy cztery stopnie śpiączki: 1. – zachowana reakcja na głos, 2 – zachowana reakcja na dotyk, 3 – zachowana reakcja na ból, 4 – brak reakcji nawet na ból.

ŚRODEK ODURZAJĄCY

substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na ośrodkowy układ nerwowy; wykaz środków odurzających zawarty jest w załączniku do ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii.

ŚWIADOMOŚĆ

przytomność – stan czuwania i orientacji w tym co się dzieje; zdolność umysłu do odzwierciedlania obiektywnej rzeczywistości.

TACHYKARDIA

znaczne przyśpieszenie czynności serca, które może przejść w częstoskurcz (odwrotne zjawisko czyli spowolnienie czynności serca nazywane jest –> bradykardią).

TANOREKSJA

„uzależnienie” od opalania. Taka osoba uważa, że jest zbyt blada i dlatego mało atrakcyjna. Osoby te w zimie okupują solaria, a w lecie starają się wykorzystać każdy promień słońca. Ciągłe poszukiwanie okazji do opalania może odbijać się niekorzystnie nie tylko na życiu rodzinnym i zawodowym ale także na stanie zdrowia. Tanoreksja prowadzi bowiem do wysuszenia skóry i nieodwracalnych zniszczeń naskórka, co grozi rakiem skóry.

TEINIZM

teizm – określenie stanu nadużywania herbaty zawierającej w sobie teinę, która należy do substancji uzależniających (psychoaktywnych).

TELEPATIA

stosowany w –> parapsychologii termin określający zdolność do przekazywania myśli na odległość, bez korzystania z pomocy środków technicznych i bez pośrednictwa zmysłów.

TEMPERAMENT

charakterystyczny dla danej jednostki zespół, względnie stałych, cech zachowania i procesów psychicznych uwarunkowanych głównie przez jej właściwości biologiczne a przejawiających się w różnych formach działania.

TEMPOSIL

Dipsan, C.C.C. – cytrynian karbamidu wapnia używany w celu odstraszania od picia alkoholu, działający na podobnej zasadzie jak –> Disulfiram (Anticol, Antabus, Esperal).

TEOBROMINA

alkaloid występujący m.in. w nasionach kakaowca i liściach herbaty; duże dawki powodują pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego.

TEOFILINA

alkaloid występujący m.in. w liściach herbaty i zarodkach nasion kola (Cola vera), który działa podobnie jak –> kofeina (m.in. pobudza ośrodkowy układ nerwowy, a zatrucia charakteryzują się silnym podnieceniem).

TEQUILA

napój alkoholowy, destylat wytwarzany z miąższu agawy, po uprzedniej fermentacji.

TERAPIA BEHAWIORALNO-POZNAWCZA

ang. Cognitive Behaviour Therapy – połączeniem dwóch wcześniejszych metod terapeutycznych: terapii behawioralnej i poznawczej. Terapia behawioralna koncentruje się na zachowaniu pacjenta, które można zaobserwować i opisać w kategoriach bodziec-reakcja. Terapia poznawcza opiera się na modelu uczenia się, skupia się na zmianie przekonań i myśli leżących u podstaw zachowań.

TERATOGENNY

powodujący powstawanie wad rozwojowych płodu.

TEST

zestaw punktowanych pytań będących obiektywnym sprawdzianem wiadomości, oceną właściwości psychicznych, zdolności, sprawności itp.

TESTOSTERON

androgenny hormon płciowy produkowany głównie przez jądra.

TESTY PRZESIEWOWE

testy mające na celu uchwycenie populacji osób pijących alkohol problemowo, u których wystąpiły już wczesne objawy –> ryzykownego lub –> szkodliwego picia oraz ułatwienie postawienia –> diagnozy uzależnienia od alkoholu;

TETRAHYDROIZOCHINOLINA (TIQ), oraz

TETRAHYDROBETAKARBOLINA (THBC)

substancje, które odgrywają prawdopodobnie ważną rolę w powstawaniu uzależnienia od alkoholu, powstają w wyniku reakcji zachodzącej między –> aldehydem octowym a –> aminami biogennymi.

TIAMINA

witamina B1, której niedobór prowadzi do choroby –> beri -beri.

TIKI

mimowolne, raptowne, powtarzające się, nierytmiczne ruchy (obejmujące najczęściej ograniczone grupy mięśni), które nie służą żadnemu widocznemu celowi, których nie można opanować siłą woli; mogą manifestować się również wyrzucaniem z siebie dźwięków, bez określonego celu.

TOKSYKOLOGIA

nauka zajmująca się toksycznym (trującym) wpływem różnych substancji na organizm ludzki.

TOKSYKOMANIA

–> uzależnienie

TOKSYNA

trucizna – substancja zaburzająca przebieg normalnych czynności życiowych w organizmie.

TOLERANCJA

postawa lub zachowanie polegające na uznawaniu prawa innych ludzi do posiadania przekonań, postaw i zachowań różnych od naszych, a nawet sprzecznych; zdolność organizmu do znoszenia bez ujemnych skutków wpływu szkodliwych substancji;

TOMOGRAFIA

warstwowe badanie radiologiczne (rentgenowskie), umożliwiające odróżnienia od siebie poszczególnych tkanek miękkich organizmu.

TRANSAMINAZY

enzymy przenoszące grupę aminową i umożliwiające powstawanie –> aminokwasów w organizmie; ich poziom jest wyraźnie wyższy m.in. w zawale serca i w chorobach wątroby.

TRANSSEKSUALIZM

rozbieżność między poczuciem psychicznym płci a budową ciała (np. transseksualista czuje się mężczyzną “uwięzionym” w ciele kobiety – i odwrotnie) prowadząca w wielu przypadkach do operacyjnej zmiany płci genitalnej i zmiany płci socjalnej (metrykalnej).

TRANSWESTYTYZM

przebieranie się w odzież płci przeciwnej w celu osiągnięcia rozkoszy seksualnej.

TRAUMA

uraz psychiczny; uszkodzenie organizmu, będące następstwem obrażenia ciała.

TREMOR

drżenie alkoholowe; drżenie rąk a często całego ciała występujące u osób uzależnionych w przebiegu zespołu –> objawów abstynencyjnych.

TRZEWIA

narządy wewnętrzne umiejscowione w klatce piersiowej jamie brzusznej i miednicy; wnętrzności.

TRZEŹWOŚĆ

przeciwieństwo stanu –> upicia (–> stanu nietrzeźwości) czyli bycie w stanie, który nie wskazuje na spożycie alkoholu; przytomność umysłu, kierowanie się rozumem, rozsądkiem , dojrzałe postępowanie i trafne ocenianie sytuacji; w środowisku leczących się alkoholików i ich terapeutów, trzeźwością nazywane jest równoczesne istnienie obu powyższych stanów; trzeźwość rozpatrywana jako cnota jest częścią cnoty umiarkowania, które umożliwia człowiekowi zajmowanie właściwej postawy wobec napojów alkoholowych, cnotę trzeźwości można realizować poprzez umiarkowanie w piciu oraz na drodze całkowitej –> abstynencji (tzw. trzeźwość abstynencka).

TRZYNASTY KROK

Anonimowi Alkoholicy tak określają dążenie do zbliżenia seksualnego z osobą poznaną na mityngu AA; takie postępowanie jest szczególnie niedopuszczalne w stosunku do nowicjuszy i podopiecznych sponsora.

UBEZWŁASNOWOLNIENIE

akt prawny ograniczający częściowo lub całkowicie zdolność do działań prawnych; prawo przewiduje ubezwłasnowolnienie z powodu uzależnienia od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.

UCZUCIA

–> emocje

UCZULENIE

–> alergia

UDAR MÓZGOWY

zaburzenie neurologiczne powstałe w wyniku zakrzepu, zatoru lub pęknięcia naczynia w mózgu, powodujące najczęściej wystąpienie niedowładu lub porażenia.

UKŁAD LIMBICZNY

układ struktur korowych i podkorowych mózgu, m.in. hipokampa, ciała migdałowatego, podwzgórza, uczestniczący w procesach decyzyjnych, uczenia się i zapamiętywania.

UKŁAD NERWOWY

zespół struktur służący do odbierania informacji ze środowiska wewnętrznego i wewnętrznego oraz kierujący reakcjami organizmu w zależności od odebranych bodźców; u człowieka wyróżniamy –> ośrodkowy układ nerwowy, –> obwodowy układ nerwowy i –> autonomiczny układ nerwowy.

UPICIE (UPOJENIE) ALKOHOLOWE ZWYKŁE

stan zatrucia alkoholem; fizjologiczna reakcja organizmu, która zależy od przyjętej dawki alkoholu, szybkości picia, wagi pijącego, osobniczej wrażliwości oraz ogólnego stanu psychofizycznego; lekkie objawy upicia występują już przy stężeniu alkoholu we krwi wynoszącym powyżej 0,5 promila natomiast stężenie powyżej 3 promili stanowi zagrożenie dla życia.

UPICIE (UPOJENIE) PATOLOGICZNE

krótkotrwała –> psychoza, z głębokimi zaburzeniami –> świadomości, –> urojeniami, –> omamami, –> iluzjami, ze skłonnością do agresji i działań popędowych, występująca po wypiciu niewielkiej ilości alkoholu, bez wyraźniejszych objawów upicia.

UPOŚLEDZENIE KONTROLI

podstawowy objaw zespołu uzależnienia od alkoholu (utrata kontroli nad piciem, picie niekontrolowane) bądź uzależnienia od innych substancji psychoaktywnych; brak pełnej kontroli nad ilością, częstotliwością i sytuacjami picia alkoholu bądź przyjmowania (brania) innych substancji psychoaktywnych; niemożność konsekwentnego realizowania swoich własnych decyzji dotyczących przyjmowania (brania) tych substancji np. picia bądź niepicia –> napojów alkoholowych; trudność w powstrzymaniu się od picia (brania) i trudność w przerwaniua picia (brania).

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

niedorozwój umysłowy – powstały w okresie rozwojowym stan charakteryzujący się istotnie niższą od przeciętnej ogólną sprawnością –> intelektualną; przyczyną mogą być czynniki –> genetyczne, uszkodzenia płodu (m.in. alkoholowe), nieprawidłowości okresu porodowego oraz zmiany powstałe w okresie poporodowym w wyniku chorób zakaźnych, zatruć, urazów itp.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – KLASYFIKACJA

w oparciu o ocenę poziomu rozwoju umysłowego (–> iloraz inteligencji – I.I.) wyróżnia się upośledzenie umysłowe: lekkie ( I.I. w granicach 50 – 69 ), umiarkowane ( I.I. w granicach 35 – 49 ), znaczne ( I.I. w granicach 20 – 34 ) oraz głębokie ( I.I. w granicach 0 – 19 ).

URAZ

każde działanie wywołujące uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć; może być mechaniczny, termiczny, psychiczny itp..

URAZA

żal do kogoś, niechęć, pretensja.

UROJENIA

zaburzenia myślenia; fałszywe i niepodlegające korekcji (niepodważalne) przekonania dotyczące własnej osoby i/lub otoczenia, nie mające odbicia w rzeczywistości i nie podzielane przez inne osoby z podobnego kręgu społeczno-kulturowego, występujące w przebiegu chorób psychicznych, w tym również w psychozach alkoholowych.

UROLOGIA

specjalność medyczna zajmująca się chorobami układu moczowo – płciowego

UTRATA KONTROLI

podstawowy objaw zespołu uzależnienia od alkoholu (upośledzenie kontroli nad piciem, picie niekontrolowane) bądź uzależnienia od innych substancji psychoaktywnych; brak pełnej kontroli nad ilością, częstotliwością i sytuacjami picia alkoholu bądź przyjmowania innych substancji psychoaktywnych; niemożność konsekwentnego realizowania swoich własnych decyzji dotyczących picia bądź niepicia –> napojów alkoholowych.

UZALEŻNIENIE

stan psychiczny a często również fizyczny, wynikający z reakcji jaka zachodzi między żywym organizmem a substancją chemiczną (psychoaktywną); zamiennie używa się określeń –> nałóg, zależność, a w przypadku uzależnienia od innych niż alkohol substancji – toksykomania; podstawowymi objawami uzależnienia są : –> utrata kontroli nad przyjmowaniem substancji, –> zespół abstynencyjny, –> reintoksykacje oraz zmieniona –> tolerancja na przyjmowaną substancję. Można też w skrócie powiedzieć, że uzależnienie to przewlekłe, kompulsywne stosowanie substancji psychoaktywnych lub angażowanie się w określone zachowania, bez względu na konsekwencje takiego postępowania.

UZALEŻNIENIE BEHAWIORALNE (od zachowań, od czynności)

Zespół uzależnienia od zachowań/czynności (czyli uzależnienie behawioralne) obejmuje objawy związane z zachowaniem, poznawcze i czasami fizjologiczne, które rozwijają się po wielokrotnym powtarzaniu określonych czynności i zazwyczaj charakteryzują się silną potrzebę powtarzania tych czynności, trudnościami z kontrolowaniem ich wykonywania, uporczywym powtarzaniem pomimo szkodliwych następstw, przedkładaniem tych zachowań ponad inne zajęcia i zobowiązania, zwiększoną tolerancję, a także występowaniem zespołu przykrych objawów (rozdrażnienie, złość, agresja itp.) po zaprzestaniu/ograniczeniu.

UZALEŻNIENIE FIZYCZNE

silna potrzeba zażywania substancji psychoaktywnej, wynikająca z biologicznej adaptacji organizmu wobec substancji psychoaktywnej, bez której organizm nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Przerywanie lub ograniczanie podawania tej substancji pociąga za sobą występowanie zaburzeń czynności ustroju, określanych mianem abstynencji (zespołu odstawienia).

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU

jest to kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, w których picie alkoholu dominuje nad innymi zachowaniami, które poprzednio miały dla danej osoby większą wartość.

UZALEŻNIENIE OD SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

stan psychiczny a często również fizyczny, wynikający z reakcji jaka zachodzi między żywym organizmem a substancją chemiczną (psychoaktywną); zamiennie używa się określeń –> nałóg, zależność, a w przypadku uzależnienia od innych niż alkohol substancji – toksykomania; podstawowymi objawami uzależnienia są: –> utrata kontroli nad przyjmowaniem substancji, –> zespół abstynencyjny, reintoksykacje (“klinowanie”) oraz zmieniona –> tolerancja na przyjmowaną substancję.

UZALEŻNIENIE PSYCHICZNE

silna potrzeba częstego lub stałego przyjmowania substancji psychoaktywnej czy wykonywania określonej czynności (zachowania), celem powtórzenia poprzednich przeżyć związanych z przyjęciem substancji lub z daną czynnością (zachowaniem).

UZALEŻNIENIE SPOŁECZNE

dotyczy najczęściej zażywania substancji psychoaktywnych pod wpływem panującej „mody“, pod naciskiem grupy ludzi podobnych do siebie, w kręgach młodzieży z tzw. subkultur. Istotą rolę odgrywa tu bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów. Ponadto osoba uzależniona, w miarę pogłębiania się choroby rezygnuje z ważnych dla siebie wcześniej aktywności, wypada z ról społecznych (utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie, zanik zainteresowań, zawężenie kontaktów do grupy przyjmującej substancje psychoaktywne).

WGLĄD

w psychologii termin ten oznacza uświadomienie sobie –> emocji wpływających na zachowanie jednostki.

WIRUS

cząsteczka organiczna, która nie posiada struktury komórkowej, zbudowana z białek i kwasów nukleinowych.

WITAMINY

związki chemiczne, niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów życiowych, których organizm nie potrafi sam wytworzyć.

WODOGŁOWIE

zespół zmian spowodowanych nieprawidłowym krążeniem płynu mózgowo – rdzeniowego prowadzący od powiększenia się obwodu głowy, a u niemowląt do rozsunięcia się szwów czaszkowych.

WOLA

zdolność do świadomego, zamierzonego i pozbawionego zewnętrznego przymusu wykonywania określonych czynności oraz powstrzymywania się od innych.

odczyn Wasermanna, badanie serologiczne wykonywane w celu wykrycia przeciwciał skierowanych przeciwko krętkowi blademu, bakterii wywołującej kiłę.

WSKAŹNIK MASY CIAŁA

wskaźnik pozwalający na ocenę prawidłowej wagi ciała – BMI (ang. Body Mass Index).

WSPÓŁUZALEŻNIENIE

koalkoholizm, forma przystosowania się do nieprawidłowego układu relacji międzyludzkich, która umożliwia zachowanie dotychczasowego układu a jednocześnie odbiera szanse na jego zmianę.

WYBROCZYNA

drobne wynaczynienie krwi pod naskórkiem lub nabłonkiem, mające wygląd plamki koloru czerwonego lub purpurowego.

WYNALAZKI

gwarowa nazwa zamienników napojów alkoholowych czyli płynów zawierających –> alkohole niespożywcze (niekonsumpcyjne).

WYSKOK

dawna nazwa wódki (od tego – napój wyskokowy).

VIGOREKSJA

polega na obsesyjnym dbaniu o wysportowaną, umięśnioną sylwetkę. Z tego powodu vigorektycy uzależniają się od klubów fitness i siłowni, gdzie mają okazję do modelowania swojego ciała. Oprócz tego, przykładają duże znaczenie do niskiego spożycia tłuszczu oraz przestrzegają rygorystycznych diet, które pomagają im w zadbaniu o „idealną” muskulaturę.

ZAMROCZENIE

ograniczenie lub wyłączenie –> świadomości, które manifestuje się zerwaniem kontaktu z otoczeniem oraz zmienionym i niezrozumiałym dla otoczenia zachowaniem, pozostawia pełną niepamięć; trwa minuty do tygodni.

ZANIKI MÓZGU

ubytki istoty mózgowej spowodowane wpływem różnych czynników takich jak np. niedobory pokarmowe i witaminowe, substancje toksyczne, niedotlenienie; zmniejszenie się ilości komórek mózgowych spowodowane może być m.in. –> toksycznym działaniem alkoholu i jest spotykane u osób uzależnionych od alkoholu.

ZAPALENIE WIELONERWOWE

polineuropatia – zespół chorobowy powstały w wyniku zmian czynnościowych i strukturalnych w nerwach obwodowych, wywołany czynnikami niezakaźnymi (np. toksycznym działaniem alkoholu i produktów jego rozkładu).

ZAPRZECZEŃ SYSTEM

system zakłamania –> mechanizmy psychologiczne używane przez osoby uzależnione od –> substancji psychoaktywnych (w sposób mniej lub bardziej świadomy) dla uzasadnienia picia bądź brania, utrudniają one a często nawet uniemożliwiają obiektywne spojrzenie na siebie i na problem uzależnienia oraz chronią przed uznaniem faktu istnienia uzależnienia; w systemie tym najczęściej wykorzystywane są psychologiczne mechanizmy obronne takie jak –> racjonalizacja (uzasadnianie swojego postępowania), –> projekcja (obciążenie odpowiedzialnością za własne postępowanie innych) i zaprzeczanie (negacja istniejących obiektywnie następstw używania substancji psychoaktywnych)

ZATOR

zaczopowanie naczynia przez nietypowe dla krwi składniki (np. skrzepy, pęcherzyki powietrza, kuleczki tłuszczu).

ZATRUCIE

zaburzenie czynności tkanek lub narządów spowodowane działaniem substancji –> toksycznych.

ZAWAŁ

ograniczona martwica tkanek na skutek odcięcia dopływu krwi np. z powodu –> zatoru, zakrzepu czy silnego skurczu tętnicy.

ZESPÓŁ OTELLA

–> obłęd alkoholowy

ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY

zespół odstawienia – zespół objawów (–> abstynencyjnych) somatycznych i psychologicznych występujących przy próbach zmniejszenia dawki à substancji psychoaktywnej lub po zaprzestaniu jej przyjmowania; może być powikłany –> majaczeniem, –> halucynozą, tzw. –> padaczką alkoholową.

ZŁUDZENIA ZMYSŁOWE

–> iluzje

ZMIANA OSOBISTA (PERSONALNA)

proces zachodzący u –> alkoholika podczas zdrowienia (trzeźwienia) polegający głównie na demontażu systemu –> zaprzeczeń i przyznaniu się do swojego alkoholizmu, zmianie sposobów reagowania (np. inne niż poprzez alkohol rozładowywanie napięć, przyjęcie odpowiedzialności za swoje postępowanie itp.), modyfikacji systemu wartości i celów życiowych oraz zmianie relacji z otoczeniem (np. kierowanie się uczciwością, tolerancją, altruizmem itp.).

ZMYSŁ

zdolność organizmu do odbierania i analizowania bodźców (zmysł wzroku, słuchu, węchu, smaku, dotyku, równowagi, temperatury).

ZWROTNE INFORMACJE

przekazywane w procesie psychoterapeutycznym (np. przez członków grupy terapeutycznej bądź terapeutę) wiadomości umożliwiające bardziej obiektywne spojrzenie na siebie.

ŻAL

negatywny stan emocjonalny spowodowany doznaną stratą, któremu najczęściej towarzyszy trudność w pogodzeniu się z zaistniałą sytuacją.

ŻARŁOCZNOŚĆ –> bulimia

Słownik

Więcej:

Skontaktuj się z nami: