Kompulsywne zachowania seksualne (seksoholizm, hiperseksualizm, hiperlipidemia, erotomania, zespół de Clerambault, donżuanizm) to ciągła, wyniszczająca i uporczywa potrzeba znacznej częstotliwości i różnorodności aktywności seksualnej, przesłaniająca inne potrzeby człowieka. Zdaniem Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego zaburzenia te można diagnozować wyłącznie u osób powyżej 18 r.ż.
W literaturze można spotkać stwierdzenia, że erotomania (hyperseksualizm, patologiczna hyperseksualność, seksoholizm) zaliczana jest do zaburzeń libido (pożądania seksualnego) i polega na wzmożonym popędzie seksualnym (hiperlibidemia). Przejawia się ona w potrzebie znacznej częstotliwości i różnorodności aktywności seksualnej. Używana jest także nazwa donżuanizm.
Rozpowszechnienie seksoholizmu szacowane jest na 3-6% w populacji ogólnej i częściej dotyczy mężczyzn.
Kompulsywne zachowania seksualne dotyczą najczęściej:
- aktywności autoerotycznej (masturbacji), której zwykle towarzyszy korzystanie z pornografii (zdjęcia, filmy),
- bezpośrednich interakcji seksualnych i promiskuityzmu,
- zachowań seksualnych z wykorzystaniem Internetu.
Ponieważ nie ma jeszcze jednej, ogólnie przyjętej i obowiązującej definicji seksoholizmu, pozwalam sobie zaproponować następującą:
„kompulsywne zachowanie seksualne jest to stan psychiczny charakteryzujący się przede wszystkim stałym, wewnętrznym przymusem (silną potrzebą) realizowania, w warunkach realnych bądź wirtualnych, z przedmiotami lub osobami, czynności/zachowań o charakterze erotycznym lub seksualnym (np. fantazjowanie, uwodzenie, kontakty fizyczne, cyberseks, oglądanie pornografii i inne), przymusem myślenia o tych czynnościach oraz poczuciem dyskomfortu (złego samopoczucia, rozdrażnienia, złości, agresji itp.) w sytuacjach, kiedy realizowanie ich jest utrudnione lub niemożliwe. Te czynności/zachowania utrwalają się po wielokrotnym ich powtarzaniu, wykonywane są pomimo szkodliwych następstw, przedkładane ponad inne zajęcia i zachowania, a okresowo mogą stanowić nawet o sensie życia. Charakterystyczne są nieudane próbami kontrolowania lub zaprzestania tych zachowań”.
U podłoża kompulsywnych zachowań seksualnych, oprócz nadmiernego popędu seksualnego oraz braku umiejętności budowania trwałych związków emocjonalnych, mogą leżeć m.in. poczucie niższości, nieśmiałość, niepewność i niewiara we własne możliwości seksualne, które wymuszają potrzebę stałego sprawdzania swojej wydolności. Jednocześnie wiadomo, że podniecenie seksualne i orgazm powodują uwolnienie endogennych opiatów, które wpływają na struktury mózgu określane jako „układ nagrody”, co pozwala doszukiwać się działania podobnych mechanizmów jak w innych uzależnieniach. Erotomania u kobiet to – nimfomania, u mężczyzn – satyryzm. Zwiększenie popędu seksualnego (hiperseksualność) spotykane jest także przy uszkodzeniu płatów czołowych i ciała migdałowatego w mózgu (tzw. zespół Klüvera i Bucy’ego).
Funkcjonowanie seksualne należy jednak rozpatrywać zawsze w kontekście funkcjonowania na innych płaszczyznach życia. Intensywne życie seksualne może iść bowiem w parze z bardzo aktywną oraz intensywną działalnością zawodową, społeczną itp. Wówczas należy traktować je jako przejaw dużej żywotności i wydolności życiowej danej osoby. Aktywność seksualna jest także składową tzw. normy partnerskiej.
Uzależnieniu od seksu towarzyszą często inne uzależnienia. Z badań opublikowanych przez Patricka Carnes’a, a przeprowadzonych na grupie osób uzależnionych od seksu, leczonych w jednym ze szpitali w stanie Minnesota (752 mężczyzn i 180 kobiet), wynika, że 42% z nich było uzależnionych od alkoholu a u 38% rozpoznawano zaburzenia odżywiania.
Cyberseks, seks komputerowy (cybering, mudsex, net sex, seks wirtualny) to wirtualna aktywność seksualna, w której dwie lub więcej osób łączy się ze sobą poprzez sieć komputerową, wysyłając do siebie komunikaty opisujące doświadczenia seksualne bądź wywołujące doznania o charakterze seksualnym. Cyberseks polega na odgrywaniu ról i udawaniu, że odbywane są stosunki seksualne, wysyłając komunikaty w taki sposób, aby pobudzić fantazję innych uczestników. Może być wzmacniany poprzez korzystanie z kamer i innych urządzeń. Nazywany bywa też „seksem bez partnera”.
Leczenie powinno polegać na uczeniu się zdrowych więzi z ludźmi, budowie trwałego intymnego związku oraz na nauce wyrażania i zaspokajania swojego popędu seksualnego w sposób zdrowy tzn. niedestrukcyjny. Podejmowane są próby wspierania farmakologicznego w celu zmniejszenia pobudzenia seksualnego i ograniczenia związanych z nim zachowań patologicznych u osób skazanych za takie przestępstwa jak gwałt czy utrzymywanie stosunków seksualnych z dziećmi.