Zachowania kompulsywne – na czym polegają
Zachowania kompulsywne spotykamy najczęściej w ramach zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych [ang. obsessive-compulsive disorder – OCD]), które nazywane były przez lata nerwicą natręctw czy nerwicą anankastyczną. Znalazły się one w 10 Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych zatwierdzonej w 1990 r. przez Światową Organizację Zdrowia. Cechą tych zaburzeń jest występowanie powtarzających się natrętnych myśli (obsesje) i/lub wynikających z wewnętrznego przymusu wykonywania jakiejś, najczęściej irracjonalnej, czynności (kompulsje). Próby powstrzymywania się od nich powoduje narastający niepokój a nawet lęk i stąd bardzo trudno jest im się oprzeć.
Zachowania kompulsywne mogą przybierać formę pojedynczych czynności, albo składać się na konkretne rytuały. Te zachowania są odbierane przez osobę na nie cierpiącą, jako nielogiczne oraz niechciane, dlatego bardzo często są dla niej powodem do wstydu.
Rodzaje zachowań kompulsywnych
Zachowania kompulsywne mogą przybierać różne formy. Może to być natrętne sprawdzanie wszystkiego, co może być źródłem niepewności, jak np. wielokrotne upewnianie się, czy drzwi są zamknięte lub zakręcone kurki z gazem. Niewykonanie tych czynności wiąże się z narastającym niepokojem.
Może to być także kompulsywne czyszczenie, sprzątanie lub mycie rąk. Bardzo często czynności takie są związane z niepewnością, czy czynności były wykonane poprawnie oraz przyniosły efekt. Mogą wiązać się także z obsesyjnym dążeniem do symetrii, porządku lub określonego układu przedmiotów albo uzyskania stanu czystości.
Mogą również obejmować przymusowe gromadzenie różnorodnych przedmiotów, co często prowadzi do zanieczyszczenia domu oraz okolicy, w której żyją (tzw. syllogomania czyli patologiczne zbieractwo, które od 2013 roku figuruje w klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 i dotyczy najczęściej osób po 50 r. życia).
Czynności kompulsywne mogą być również bardziej złożone i przybierać formę rytuałów, które taka osoba musi wykonać by uniknąć konkretnych konsekwencji, niemających ciągu przyczynowo-skutkowego z danym działaniem. Osoba taka musi np. trzy razy usiąść na krześle przed opuszczeniem domu, ponieważ wierzy, że inaczej nie dotrze szczęśliwie do celu.
Przyczyny zachowań kompulsywnych
Powody występowania takich zachowań są wieloczynnikowe oraz bardzo złożone. Mogą wynikać z dziecięcych doświadczeń, zwłaszcza związanych z bardzo wysokim poczuciem odpowiedzialność za zapobieganie zagrożeniu lub przeciwnie, być wynikiem ciągłej ochrony.
Mogą wynikać także z intensywnych czasem traumatycznych przeżyć, które wywarły znaczący wpływ na psychikę lub ich efekt został błędnie przypisany do określonych działań.
Zachowania kompulsywne mogą również wynikać z przyczyn biologicznych, takich jak obciążenia genetyczne, obciążenie okołoporodowe czy nieprawidłowości w budowie lub w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Są także podejrzenia, że mogą one rozwinąć się w wyniku reakcji autoimmunologicznej będącej następstwem infekcji paciorkowcami.
Nie wykluczony jest także wpływu czynników środowiskowych na ich wystąpienie.
Leczenie zachowań kompulsywnych
Występowanie tych zachowań wpływa negatywnie na jakość życia i dlatego bardzo ważne jest ich leczenie. Leczenie jest procesem długotrwałym, wykorzystuje się w nim psychoterapię (najczęściej techniki poznawczo-behawioralne, które uczą stopniowego powstrzymywania się od czynności) i/lub farmakoterapie (najczęściej inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny takie jak np. paroksetyna czy citalopram oraz klomipraminę lub inne leki przeciwdepresyjne).
Nie są niestety znane sposoby zapobiegania zaburzeniom obsesyjno-kompulsywnym.